Trgovina ženama

Ekonomske teškoće i njihove posledice na žene stvaraju potencijalnu ponudu radnica za seks-industriju. Ali, ova ‘‘ponuda’’ nikada ne bi bila iskorišćena za potrebe trgovine ženama u cilju seksualne eksploatacije da nije stvorena potražnja, koja predstavlja snažan faktor privlačenja.413 Iako je trgovina ženama u cilju seksualne eksploatacije oblik trgovine ženama o kome se najviše zna i najviše govori u javnosti, trgovina ženama je širi problem i javlja se najčešće u sledećim oblicima:

· Trgovina ženama u cilju seksualne eksploatacije · Trgovina ženama u cilju eksploatacije (domaćeg) rada · Trgovina ženama u cilju sklapanja braka (mail-order brides) · Trgovina ženama u cilju prosjačenja.

Kada se govori o trgovini ženama u cilju seksualne eksploatacije treba praviti razliku između trgovine ženama i prostitucije. Osnovna razlika sastoji se u tome da trgovina ženama podrazumeva ropski odnos, odnosno potpuno odsustvo slobode odlučivanja i kretanja - žena je vlasništvo osobe koja ju je kupila i ne može svojom voljom prestati da se bavi prostitucijom, odnosno napustiti svog vlasnika. Na drugoj strani, ma koliko, takođe, uključivala različite oblike prinude i eksploatacije, prostitucija podrazumeva mogućnost raspolaganja sopstvenim telom i zaradom, slobodu kretanja, slobodu odlučivanja o bavljenju ili nebavljenju prostitucijom i sl. Žrtva trgovine ljudima može biti kako žena koja je na prevaran način primorana da se bavi prostitucijom tako i žena koja je svojevoljno počela da se bavi prostitucijom ali je kasnije uvučena u lanac trgovine ljudima i došla u ropski odnos.

Povećana potražnja za ženama kao seksualnim objektima je očigledna kako u postkomunističkim, tako i u razvijenim zemljama. Tokom 1980-ih i 1990-ih godina, trgovina ženama iz Istočne Evrope postala je mnogo atraktivnija nego trgovina azijskim ženama - zbog manje udaljenosti, a time i manjih troškova i nižeg rizika, što podrazumeva i veći profit. Uz to, žene iz Istočne Evrope kojima se trguje, atraktivnije su klijentima - belcima sa Zapada, zato što u većoj meri odgovaraju njihovim rasnim, obrazovnim i rodnim očekivanjima (na primer, one su uglavnom belkinje, obrazovane i spremne da se povinuju). Od završetka hladnog rata broj žena iz Centralne i Istočne Evrope koje rade kao prostitutke u Zapadnoj Evropi i SAD rapidno se povećavao. Prema podacima dobijenim u različitim zemljama Zapadne Evrope, oko polovinu žrtava iz Istočne i Centralne Evrope u ovim zemljama tokom 1990-tih godina činile su žene sa Balkana.

Zahvaljujući boljoj ekonomskoj situaciji na početku devedesetih godina, Srbija je početkom 1990-tih godina bila među glavnim destinacijama trafikovanih žena iz Istočne i Centralne Evrope. Međutim, kako se ekonomska i politička situacija u Srbiji pogoršavala, ona je vremenom postala pretežno zemlja tranzita, preko koje su vodili kanali u susedne zemlje bivše Jugoslavije (u kojima je zbog prisustva vojske i međunarodnih organizacija stalno rasla potražnja za seksualnim uslugama), a preko njih dalje u različite zemlje Zapadne Evrope. Pored toga, Srbija je postala i zemlja porekla žrtava trgovine ženama. Takođe, nekada dominantna transnacionalna trgovina ženama vremenom se smanjivala, dok je u isto vreme unutrašnja trgovina ženama postala sve učestalija. Poslednjih decenija žene iz Srbije su bile trafikovane u veći broj zemalja, među kojima se posebno izdavajaju: Italija, Holandija, Nemačka, Austrija, skandinavske zemlje, Grčka i Kipar. Prema podacima Međunarodne organizacije za migracije, pored napred navedenih zemalja, žrtve iz Srbije su bile trafikovane i u Bosni. Takođe, žene iz Srbije su sporadično trafikovane i u Makedoniju, gde obično ostaju neko vreme u tranzitu da bi kasnije bile transportovane dalje u Grčku i na Kipar .415 Većinu stranih žrtava trgovine u Srbiji, počev od 1990. godine činile su Moldavke, Rumunke i Ukrajinke, ali ima i Bugarki, Ruskinja, Kineskinja i Jermenki, kao i građanki Bosne i Hercegovine. One su se najčešće neko vreme zadržavale u Srbiji, gde su prisiljene da rade kao prostitutke, da bi kasnije bile prodate dalje, uglavnom u Italiju, i to najčešće preko Crne Gore i Republike Srpske. Istraživanje Viktimološkog društva Srbije sprovedeno 2003. godine identifikovalo je 940 žena žrtava trgovine,416 dok podaci Regionalne kancelarije za prikupljanje podataka (Regional Clearing Point) pokazuju da je u periodu 2001- 2004, identifikovano 169 stranih i 45 domaćih žrtava trgovine ženama u Srbiji.

Takođe, u periodu 2002-2016., nevladina organizacija Astra identifikovala je 254 žene žrtve trgovine.

Analiza raspoloživih podataka o trgovini ženama iz Istočne i Centralne Evrope pokazuje da postoji nekoliko najčešćih načina namamljivanja žena žrtava trgovine. To su: ponude (navodno legalnog) posla, lažni pozivi ili aranžmani za put u inostranstvo (npr. kursevi jezika ili au pair programi), regrutovanje za pružanje usluga u okviru domaće prostitucije, bračne ponude/prodaja, izbori za mis, folklorna društva, i sl. Često se prilikom namamljivanja zloupotrebljava ili izaziva teška situacija žrtve vezana za rodnu diskriminaciju i seksualno nasilje, i sa njima povezana stigmatizacija, kao i zavisnost od droge ili alkohola. Najzad, deo žrtava biva uvučen u lanac trgovine ženama putem kidnapovanja.

Raspoloživi izvori ukazuju na to da su prevare u vezi sa prirodom posla, uslovima rada i platom najčešći oblik namamljivanja žena419. Ove ponude vrše se preko oglasa u novinama, ali veoma često i na sasvim neformalan način. Žrtve trgovine često svesno donose odluku da idu u inostranstvo, nadajući se boljem životu, a namamljivanje se često odvija pod maskom legalne aktivnosti. Traganje za poslom ili većom zaradom vodi ih ka oslanjanju na primamljive ponude iz novinskih oglasa ili od strane poznatih osoba. Nažalost, to ih često vodi pravo u ruke trafikerima.

Najčešće nuđeni poslovi su poslovi bebisiterke, čistačice, konobarice ili staranje o starim licima – dakle, poslovi koji obično ne zahtevaju visok nivo obrazovanja i znanje jezika. Prema podacima dobijenim istraživanjem oglasa u bugarskim novinama u maju i junu 1997. godine, 94% oglasa nudilo je poslove za žene (plesačice, au pair, modeli). U njima su obično tražene mlade, atraktivne i neudate žene. Najčešće su nuđene nerealno visoke plate (na primer, “Potrebne plesačice u Grčkoj...nije potrebno iskustvo... zarada 3.000 dolara mesečno”).

Primamljive ponude posla često, daleko češće nego što se misli, dolaze i od porodičnih poznanika i prijatelja, muževa, mladića i članova porodice žrtava, ali i od dugogodišnjih prijateljica421. U Mađarskoj je Forrai došla do podatka da je većina žena koja radi u prostituciji na to podstaknuta od strane svojih mladića koji su na taj način hteli da reše sopstvene finansijske probleme. Neke su na to bile prisiljavane i od strane starije sestre ili prijateljice.

Dr Vesna Nikolić-Ristanović

Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić