Trgovina decom

Trgovina decom, pored trgovine u cilju seksualne eksploatacije i eksploatacije rada, obuhvata i trgovinu koja ima za cilj njihovu eksploataciju za vršenje krivičnih dela i drugih asocijalnih ponašanja (npr. prosjačenje, prodaja droge, upotreba u pornografiji), za trgovinu organima, radi usvojenja, upotrebe u oružanim sukobima, trgovinu decom radi sklapanja braka i trgovinu nerođenom decom ili tek rođenim bebama radi usvojenja. Za razliku od trgovine punoletnim osobama, trgovina decom, s obzirom na njihovu nezrelost za donošenje odluka, postoji nezavisno od toga da li je prilikom njenog vršenja upotrebljena prinuda ili prevara.

Na osnovu analize rezultata dosadašnjih istraživanja, identifikovane su sledeće karakteristike dece i situacije u kojoj se nalaze koje ih čine izloženim posebnom riziku da postanu žrtve trgovine ljudima: pol, uzrast (različit s obzirom na vrstu eksploatacije), siromaštvo, pripadnost marginalizovanim etničkim grupama (posebno Romi), izloženost (neposredno i posredno) nasilju u porodici, rodna diskriminacija, život bez roditelja ili odvojenost od roditelja ili staratelja, nepotpune i mnogočlane porodice, isključenost iz obrazovnog procesa, deca sa posebnim potrebama, deca „radnici”, deca ulice, deca koja putuju bez pratnje (preko granice i unutar zemlje), deca u ustanovama socijalne zaštite (posebno u ustanovama otvorenog tipa), izbeglice, raseljena lica i druge žrtve rata, deca ilegalni migranti i deca sa poremećajima u ponašanju.

Da bi dete postalo žrtva trgovine najčešće je neophodna akumulacija različitih faktora rizika od viktimizacije, kako na mikro nivou, nivou ličnog i socijalnog funkcionisanja deteta, tako i na globalnom makro nivou funkcionisanja države i društva. Ekonomske krize, posebno tranzicija koja je u mnogim zemljama izazvala naglo osiromašenje širokih slojeva stanovništva, kao i politički i ratni konflikti, stvaraju uslove za porast siromaštva i kriminala, i podstiču ne samo odrasle već i decu na migracije i tako doprinose trgovini ljudima i decom. I strana i domaća istraživanja upućuju na uticaj rata i izbeglištva na pojačan rizik od trgovine decom. U Srbiji su kao posebno rizična prepoznata deca interno raseljena sa Kosova koja bežeći od rata i nasilja upadaju u „ruke trgovaca” i tako se izlažu viktimizaciji trgovinom.

Rezultati istraživanja ukazuju na povezanost i isprepletenost faktora rizika koji posebno dolaze do izražaja u slučaju “dece ulice“, kod kojih postoji svojevrsna akumulacija velikog broja viktimogenih predispozicija i faktora. Deca žrtve trgovine stavljena su u poziciju da se, uprkos svojim godinama i odsustvu odgovarajućih mehanizama socijalne pomoći i zaštite, sama snalaze u potrazi za preživljavanjem, odnosno boljim životom. Deca u riziku žive u okolnostima u kojima im bekstvo od kuće, iz institucije i/ili škole, sela, odnosno grada izgleda kao jedini način da prežive. Upravo na tom putu ona postaju lak plen trafikera. Nažalost, kao izvršioci trgovine decom, pored nepoznatih lica, često se javljaju osobe u koje deca imaju najviše poverenja – roditelji, rođaci, porodični prijatelji i drugi. Romska deca su posebno često žrtve roditelja koji ih prodaju kako bi došli do sredstava za život.

Nalazi istraživanja međunarodne organizacije Save the children o trgovini decom u Srbiji, koje je bazirano na podacima o 60 dece – žrtava iz baze podataka Regional Clearing Point-a, kao i na podacima o 26 maloletnih žrtava dobijenim od strane službi pomoći u Srbiji i Crnoj Gori, ukazuje na rizik kome su izložene adolescentkinje starosti između 16 i 18 godina, i to posebno one koje su prekinule školovanje posle osnovne škole. Ono, takođe, ukazuje na rizik dece iz siromašnih porodica u kojima postoji nasilje između supružnika i/ili zlostavljanje i zanemarivanje dece. Čak u 65% od ukupno identifikovane dece žrtava trgovine, deca su bila izložena bar nekom obliku zlostavljanja u porodici.

U istraživanju Viktimološkog društva Srbije o trgovini ljudima došlo se do saznanja o 94 maloletne žrtve trgovine ljudima u Srbiji. Deca-žrtve su u najvećem broju slučajeva bila poreklom iz Moldavije, Ukrajine, Rumunije i Bugarske. Osim toga, bilo je i dece naših državljana. Među njima su se, kao posebna kategorija, izdvojila deca romske nacionalnosti. Ipak, broj identifikovanih žrtava neromske nacionalnosti bio je sličan broju identifikovanih žrtava Roma, što ukazuje da značajan rizik od trgovine postoji i za njih. U 21 slučaju, odnosno u gotovo jednoj četvrtini od ukupnog broja dece žrtava trgovine radilo se o žrtvama unutrašnje trgovine. Najčešće se trgovalo decom radi seksualne eksploatacije, i to u 65 slučajeva, odnosno u 69% od ukupnog broja dece, zatim radi prosjačenja u 17 slučajeva, odnosno u 18% i radi sklapanja braka u 12 slučajeva, odnosno u 13%.427 U periodu 2002-2016. nevladina organizacija Astra identifikovala je 169 dece žrtava trgovine u Srbiji.

Istraživanje Viktimološkog društva Srbije, kao i istraživanje Save the children pokazali su da su deca žrtve pretežno ženskog pola, ali su identifikovala i slučajeve trgovine muškom decom. Takođe, većina identifikovanih devojčica- žrtava bila je izložena trgovini u cilju seksualne eksploatacije ili radi sklapanja braka, dok su dečaci identifikovani kao žrtve trgovine u cilju drugih oblika eksploatacije, posebno prosjačenja. Istraživanja su pokazala da su trgovina decom radi sklapanja braka i u cilju prosjačenja posebno karakteristične za romsku populaciju, ali su ukazala i na značajan udeo neromske dece među žrtvama. Ovo istraživanje je identifikovalo i vezu između rodnih stereotipa vezanih za seksualnost i izloženosti devojčica riziku od trgovine u cilju seksualne eksploatacije, kao i povezanost rizika od trgovine decom sa rizikom od drugih sociopatološih pojava.

Transport, odnosno transfer dece žrtava se, kada je u pitanju trgovina radi seksualne eksploatacije i prosjačenja, uglavnom odvija po unapred utvrđenim kanalima, pri čemu se koriste ilegalni načini prelaska granice, sa falsifikovanim pasošima, odnosno sa odraslim licem koje takođe ima falsifikovane isprave u vezi srodstva sa detetom. Jedan broj dece se preko granice prevoze kao “slepi putnici” u vozovima, kamionima, u kartonskim kutijama, pokriveni ćebetom, kao što je slučaj sa romskom decom. Ako granicu prelaze van graničnog prelaza deca obično imaju vodiča, ili pak prelaze sa falsifikovanim grupnim pasošima kada se deca tretiraju kao deca “trgovaca” što obično na granici niko ne kontroliše. Jedan broj dece prelazi granicu i legalno ili pošto se “procedura oko usvajanja” obavi na teritoriji Srbije.

Dr Vesna Nikolić-Ristanović

Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić