Pored razlika u prostornoj raspoređenosti, kriminalitet, prema nekim istraživanjima, pokazuje i tendenciju različite vremenske raspoređenosti. To se posebno odnosi na razlike u pogledu vrste kriminaliteta koja preovlađuje u raznim godišnjim dobima, ali isto tako i na razlike u javljanju kriminaliteta u različitim mesecima, nedeljama, danima u toku nedelje i raznim dobima u toku dana. Za sva istraživanja ove vrste zajedničko je da su došla do zaključka da kriminalitet u svojoj ukupnosti ne pokazuje nikakvu pravilnost u pogledu tendencija javljanja u različitim vremenskim periodima i da je moguće jedino utvrđivati vremenske ritmove javljanja pojedinih tipova i vrsta krivičnih dela.
Ako se posmatra kretanje kriminaliteta tokom godine, može se reći da određeni tipovi kriminaliteta pokazuju slične tendencije u različitim zemljama, mada rezultati istraživanja u ovom pogledu nisu sasvim ujednačeni. Istraživanja pokazuju da se imovinska krivična dela najčešće vrše u jesenjim i zimskim mesecima, a krivična dela protiv ličnosti u letnjim i jesenjim mesecima. Istraživanje ubistava u Jugoslaviji u periodu 1960-1964. pokazalo je da je najmanje ubistava izvršeno u periodu od januara do februara a najviše u septembru i da je nešto više ubistava izvršeno u toplijim godišnjim dobima.Istraživanja ubistava izvršenih od strane žena ukazuju na nešto drugačije varijacije prema godišnjim dobima. Na primer, istraživanje ubistava u Sloveniji (1954-1967) pokazalo je da žene vrše ubistva najčešće u proleće i leto, a najmanje u jesen. Do sličnih podataka došlo se i istraživanjem ubistava izvršenih od strane žena koje je u Srbiji sprovela Konstantinović-Vilić. Najviše žena iz ispitivanog uzorka vršilo je ubistva u proleće, a najmanje u jesen.55 Podaci o viktimizaciji za SAD u periodu 1973-1984 pokazuju da su krađe manjih vrednosti (do 50$) bez kontakta sa žrtvom najčešće u septembru, na početku školske godine, a najređe leti kada škola ne radi.
Raspoređenost krivičnih dela u toku sedmice takođe pokazuje izvesne tendencije. Krvni i seksualni delikti kao i krivična dela protiv saobraćaja izazvana alkoholom se češće javljaju u dane vikenda. Kada su u pitanju krvni delikti, istraživanja ukazuju na izvesne razlike u pogledu vremena njihovog javljanja u zavisnosti od pola žrtve. Tako istraživanja ubistava i telesnih povreda pokazuju da se ova krivična dela prema ženama češće vrše u dane u toku nedelje, a prema muškarcima u dane vikenda.
Postoje izvesne pravilnosti i u pogledu doba dana u kojem se krivična dela vrše. Krađa automobila, silovanje i razbojništvo su, na primer, tipična noćna krivična dela. Takođe, muškarci češće vrše ubistva i teške telesne povrede čije žrtve su muškarci u večernjim i noćnim časovima što se dovodi u vezu sa odlascima u kafane i sa konzumiranjem alkohola. Na drugoj strani, žene češće ubijaju u toku dana što se objašnjava okolnošću da su ubistva koja one vrše uglavnom usmerena na odbranu od nasilja koje trpe od strane muža ili drugog člana porodice kao i okolnošću da se takvi sukobi odigravaju u kućnom prostoru i u toku dana.58 Takođe, kada muškarci ubijaju ili telesno povređuju žene, oni to češće čine u toku dana, posebno u popodnevnim časovima, a ređe noću. To se može objasniti činjenicom da krvne delikte prema ženama najčešće vrše njihovi bračni drugovi, rođaci i komšije i da se oni najčešće vrše u kućnom prostoru u kojem žene-domaćice provode veći deo dana same ili sa decom tako da su dovoljno izolovane i lišene zaštite drugih i u toku dana što učinilac zna i koristi ne čekajući da padne mrak. Provalne krađe u stanovima se češće vrše u prepodnevnim časovima kada vlasnici nisu kod kuće.
Sezonske i vremenske varijacije kriminaliteta ne mogu se objašnavati klimatskim i biološkim faktorima, iako takvi pokušaji postoje u kriminološkoj literaturi. One se mogu objasniti jedino delovanjem društvenih uticaja koji variraju u pojedinim vremenskim periodima,60 a objašnjenja ove vrste daju teorije o uzrocima kriminaliteta.
Dr Vesna Nikolić-Ristanović
Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić
Comments