Reformom krivičnog zakonodavstva u BiH, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Srbiji prihvaćena su i normativno propisana nova krivičnoprocesna zakonska rješenja koja po svojoj prirodi sadrže određene novine u odnosu na raniji zakon o krivičnom postupku usmjerena na efikasno suzbijanje kriminaliteta uopšte.3 Pored navedenog, nova krivičnoprocesna rješenja (sporazum o priznanju krivice, propisivanje posebnih istražnih radnji i dr.) pored tendencije jačanja efikasnosti krivičnog postupka zahtijevaju i dosljednu primjenu procesnih odredbi koje tretiraju i odnose se na zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda. Savremene tendencije reformi krivičnih procesnih zakonodavstava u regionu i uopšte usmjerene su i stavljaju u fokus zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda svakog pojednica bez obzira na njegovu nacionalnu, etničku, vjersku, ili rasnu pripadnost. Također, jedna od suštinska promjena u odnosu na raniji krivični postupak, koja je predmet interesovanja u ovom članku, je izmijenjena uloga subjekata krivičnog postupka i prihvatanje tužilačkog koncepta istrage. Ovaj koncept istrage, pored tužioca kao nosioca, inkorporira i veoma značajnu ulogu i aktivnosti ovlaštenih službenih lica. U tom kontekstu saradnja policije i tužilaštva u istrazi je osnovna prepostavka za efikasno sprovođenje istrage.
Također, navedene krivičnoprocesne promjene tj. zakonska rješenja odnose se i na status odnosno položaj osumnjičenog kome su procesnim odredbama propisana procesna prava kao i na branjenika koji može preduzimati odgovarajuće aktivnosti (pribavljanje dokaza u korist osumnjičenog) na planu efikasne odbrane. Tužilački koncept istrage mijenja i ulogu suda u istrazi gdje je ona sada po novim krivičnoprocesnim rješenjima pasivna u odnosu na raniji koncept (sudske) istrage. Uloga suda je usvajanjem tužilačkog koncepta istrage kontrolnog karaktera promatrajući je u odnosu na dosljednu primjenu procesnih odredbi u cilju zakonitog postupanja subjekata u toku istrage kao izuzeto važan segment krivičnog postupka. „S obzirom na sve ovo, istraga, kao posebna faza krivičnog postupka, već duže vremena, kako u praksi tako i u teoriji, izaziva brojne dileme, nesuglasice i teškoće.“4 Razlog tome predstavlja što nije konkretizovan odnos tužioca i policije, obzirom da su procesne odredbe dosta uopštene i ostavljaju mogućnost različitog shvatanja i tumačenja. Shodno navedenom, krivični postupak je uslovljen efikasnošću istrage, što neposredno ukazuje da u istrazi kao fazi krivičnog postupka je potrebno sve procesne aktivnosti uskladiti sa procesnim odredbama, posebno imajući u vidu i rukovodeći se potrebom obezbeđenja zaštite osnovnih ljudskih prava i sloboda svakog pojedinca. „Sadašnje reforme krivičnog postupka prate savremene tendencije na području borbe protiv korupcije i organizovanog kriminaliteta, te dinamičan razvoj na području zaštite prava i sloboda čovjeka.“ SAVREMENE TENDENCIJE PRIHVATANJA TUŽILAČKOG KONCEPTA ISTRAGE Kao što je poznato tužilački koncept istrage u BiH, Hrvatskoj i Crnoj Gori je u okviru reformi krivičnog zakonodavstva zamijenio ranije prisutni koncept istrage u kome je bila dominantna uloga i funkcija istražnog sudije. Tužilački koncept istrage po svojoj prirodi sadrži nekoliko veoma značajnih novina odnosno krivičnoprocesnih rješenja koja se u bitnom razlikuju u odnosu na raniji koncept (model) istrage. Svakako da su te promjene sadržane u novom konceptu (modelu) istrage izazvale određene dileme, nejasnoće, različita odnosno oprečna shvatanja, posebno u samom početku primjene tj. nakon stupanja na snagu novog zakona o krivičnom postupku. Procesne norme su neka veoma važna pitanja praktične naravi uopšteno normativno propisale odnosno uredile, tako da je praktično postupanje vremenom pružilo najoptimalnije odgovore posebno u kontekstu saradnje na relaciji policija‐tužilaštvo koji su određenim Uputsvima o saradnji normativno konkretizovani.6 “Čak šta više i u krivičnom procesnom zakonodavstvu zemalja koje važe za kolevke sudskog koncepta istrage on je sve više prisutan kroz preuzimanje ne malog broja rešenja svojstvenih tužilačko‐policijskom konceptu istrage”.7 Nova krivičnoprocesna rješenja sadržana i normativno artikulisana odnosno propisana prvenstveno u novom tužilačkom konceptu istrage su prilagođena realnim potrebama današnjice u smislu efikanog otkrivanja, istraživanja i procesuiranja krivičnih djela. „Naime, novi model krivičnog postupka je doveo do pozicioniranja tužioca kao dominus litis istrage, odnosno, krivično‐ pravnog subjekta koji je dužan preduzeti potrebne mjere na otkrivanju krivičnog djela i pronalaženju njegovog učinioca.“
Postoji suglasnost da povećanje klasičnih (tradicionalnih) krivičnih djela i pojava novih veoma specifičnih oblika organizovanog kriminaliteta obavezuje na odgovarajuće promjene i reformske procese krivičnog procesnog zakonodavstva koje nužno mora imati srazmjeran odgovor na planu efikasnog otkrivanja, istraživanja i procesuiranja naveenih krivičnih djela. Evidentno je da se postojećim klasičnim ili tradicionalnim istražnim radnjama nemogu postići željeni efekti odnosno očekivani rezulatati koji mogu zadovoljiti pravne standarde dokazivanja posebno u segmentu koji se odnosi na istragu i postupak dokazivanja veoma složenih i specifičnih oblika organizovanog kriminaliteta. “Pojavom novih specifičnih oblika kriminaliteta, svojstvenih upravo za države u tranziciji, pojavila se realna potreba pronalaženja efikasnih i srazmjernih odgovora i reakcije na planu energične borbe protiv najsloženijih oblika kriminaliteta, a posebno organizovanog kriminaliteta kao pojave savremenog doba.”9 Međutim, idealna krivičnoprocesna rješenja ne postoje ali je potrebno da ona budu bar u značajnoj mjeri prilagođena i srazmjerna realnim potrebama savremenog društva.
Tužilački koncept istrage inkorporira i bitne krivičnoprocesne promjene koje u praktičnom smislu predstavljaju izazov za praktičare (istražitelje, branioce, tužioce, sudije) u kontekstu dosljedne primjene odnosno implementacije (teorijskog) normativnog u stvarni život. “Međutim, ozbiljni i brojni razlozi zahtijevaju da reforma krivičnog pravosuđa i krivičnog zakonodavstva bude zasnovana ne na kratkotrajnim rješenjima, već na pravnim principima.10 Jedna od polaznih pretpostavki za efikasnu primjenu odredbi Zakona o krivičnom postupku predstavlja edukacija svih sudionika koji učestvuju u postupku otkrivanja, istraživanja, dokazivanja i cjelokupnog procesuiranja krivičnih djela, posebno imajući u vidu potrebni timski (zajednički) rad na relaciji policijske agencije‐ tužilaštva na svim nivoima, posebno u dijelu koji se neposredno odnosi na fazu istrage uključujući svu kompleksnost odnosno teret dokazivanja kao nužan uslov efikanog vođenja krivičnog postupka. Sasvim je relano očekivati da će i Srbija u samom početku implementacije odnosno primjene odredbi novog zakonika o krivičnom postupku, na praktičnom planu, suočiti se sa određenim problemima, nejasnoćama, dilemama i različitim shvatanjima i interpretacijama određenih krivičnoprocesnih rješenja. Da bi eventualne nejasnoće i dileme u praktičnom postupanju odnosno konkretizaciji i primjeni odredbi Zakonika o krivičnom postupku u Srbiji bile što manje, te preduprijedile negativne kosekvence i refleksije, nužna je neposredna i uska saradnja, te koordinacija poslova i zadataka, na relaciji policijske agencija‐tužilaštvo‐sud, uvažavajući nadležnost svih subjekata. Nova krivičnoprocesna rješenja odnosno tužilački koncept istrage apostrofira i obavezuje na zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda svakog pojedinca bez obzira na njegovu nacionalnu, etnilku, vjesrku ili rasnu pripadnost, socijalno porijeklo ili neke druge karakteristike koja se artikulišu i sprovode kroz načelo sudskog nadzora nad radom tužioca.11 „Dok je u tradicionalnim zapadnim demokracijama otpor radikalnim promjenama u području kaznenog postupka bio previše snažan za duboke reforme, u zemljama novih demokracija područje kaznenog postupka bilo je među najvažnijim u procesu tranzicijskih promjena.“
Reformski procesi krivičnog pravosuđa u Bosni i Hercegovini, u značajnoj mjeri su bili pod određenim nadzorom i mentorstvom međunarodne zajednice kao i visokog predstavnika, uvažavajući složenu ustavnopravnu organizaciju i strukturu države kao i veoma specifične unutrašnje političke odnose, tako da je reformski proces koji involvira i tužilački koncept istrage vrlo brzo usvojen odnosno prihvaćen. Također, u Hrvatskoj je preuzet tužilački koncept istrage gdje „državni odvjetnik sam ili preko drugih tijela prima kaznene prijave i druge obavijesti, prikuplja podatke, započinje i vodi istragu, rukovodi radom policijskih i drugih istražnih tijela, podnosi prijedloge za provođenje hitnih sudskih radnji te podnosi zahtjeve za izdavanje sudskih naloga.“13 Uvažavajući činjenicu da je od reforme krivičnog zakonodavstva u BiH koja je rpva preuzela tužilački koncept istage kao i drugim državama iz neposrednog susjedstva koje su također preuzele ovaj koncept istrage, prošao već jedan značajan vremenski period, moguće je napraviti određenu retrospektivu kroz prizmu pozitivnih odnosno negativnih refleksija između teorijskog (normativnog) i stvarnog. PRAVNA PRIRODA TUŽILAČKOG KONCEPTA ISTRAGE - TERET DOKAZIVANJA „Istraga obuhvata aktivnosti poduzete od strane tužitelja ili ovlaštene službene osobe u skladu sa ovim zakonom, uključujući prikupljanje i čuvanje izjava i dokaza.“14 Tužilački koncept istrage15 je bio svojstven za države u anglosaksonskom pravnom sistemu ali je pod snažnim uticajem danas sve više prisutan sa određenim modifikacijama i u svijetu, dok je sudski koncept istrage s druge strane bio prisutan u državama evropskog kontinentalnog pravnog sistema. “Tužilac aktivno učestvuje u sačinjavanju izvještaja o počinjenom krivičnom djelu, čime se usklađuje krivičnoprocesni položaj tužioca (vodećom ulogom) s njegovom osnovnom funkcijom, a to je provođenje istrage za krivična djela te za krivično gonjenje izvršilaca u skladu sa Zakonom o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine i drugim primjenjivim zakonima.”16 Tužilac je involviran od samog početka tj. od samog saznanja koji čini osnov sumnje da je određeno lice (poznati ili nepoznati izvršilac) izvršilo određeno krivično djelo, tako da je tužiocu povjerena jedna veoma značajna i u procesnom smislu zahtijevna uloga ‐ teret dokazivanja. “U kriminalističko‐policijskom kontekstu osnove sumnje možemo promatrati kao skup postojećih indicija i okolnosti proizašlih iz raspoloživih podataka koje ukazuju odnosno nagovještavaju na stvarno postojanje i izvršenje krivičnog djela koje je moguće dokazati s obzirom na propisane odredbe Zakona o krivičnom postupku.”17 Komparativnom analizom ranijeg i sadašnjeg Zakona o krivičnom postupku, evidentno je da postoji razlika u pogledu potrebnog stepena sumnje za pokretanje istrage, obzirom da je u ranijem zakonu za pokretanje istrage nužan uslov bio postojanje osnovane sumnje, dok nova krivičnoprocesna rješenja zahtijevaju osnov sumnje kao manji stepen vjerovatnoće da je određeno lice izvršilo određeno krivično djelo. U tom kontekstu usvajanjem tužilačkog koncepta istrage, procesnim normama normativno se prenose ovlašćenja na tužioca, čime on dobija jednu novu, proaktivnu i odgovorniju ulogu sa većim kompetencijama u istrazi za razliku od sudskog koncepta istrage gdje je uloga tužioca bila pasivna a teret dokazivanja na istražnom sudiji. Ono što je karakteristično za tužilački koncept istrage jeste da ne postoji predkrivični postupak svojstven ranijem konceptu sudske istrage, već sada istraga predstavlja jedinstvenu cjelinu koja inkorporira raniji predkrivični postupak i sudsku istragu. „Zavisno od razloga koji istrazi daju epitet složene istrage, tužilac i ovlašćena službena lica sačinjavaju plan istrage kako bi se racionalno prvele potrebne radnje dokazivanja na najbrži i najefikasniji način i u što kraćem roku prikupili dokazi potrebni za podizanje optužnice ili eventualno obustavljanje istrage.“
Dakle, shodno odredbama zakona o krivičnom postupku predviđeno je da tužilac ima pravo i dužnost da “odmah po saznanju da je učinjeno krivično djelo preduzme potrebne mjere u cilju njegovog otkrivanja i sprovođenja istrage, pronalaženja osumnjičenog rukovođenja i nadzora nad istragom, kao i radi upravljanja aktivnostima ovlaštenih službenih lica vezanih za pronalaženje osumnjičenog i prikupljanje izjava i dokaza.“19 Prenošenjem ovlašćenja sa istražnog sudije na tužioca koji prema tužilačkom konceptu istrage ima posebno značajnu ulogu koja omogućava efikasnije sprovođenje istrage odnosno efikasnost krivičnog postupka u konačnici. “U čisto optužnom ili akuzatorskom postupku teret dokazivanja leži na tužitelju (lat. actore incubit probatio) ”.20 PARTNERSKI ODNOS POLICIJE I TUŽILAŠTVA U ISTRAZI Saradnja policije odnosno policijskih agencija i tužilaštva zasniva se na zakonskim ovlašćenjima propisanim u Zakonu o krivičnom postupku kao i drugim propisima21 koji tretiraju i odnose se na rad ovih subjekata. Tužilački koncept istrage po svojoj prirodi, obimu i dinamici obavezuje na preduzimanje spektra mjera i radnji otkrivačko‐dokaznog karatera u toku same istrage, posebno u složenijim slučajevima kada su u pitanju kompleksne istrage koje se odnose na organizovani kriminal. Efikasno sprovođenje istrage podrazumijeva i obavezuje na partnerski odnos na planu saradnje i koordinacije poslova i zadataka na relaciji policija‐tužilaštvo, bez obzira što tužilac ima normativno propisanu nadzornu i rukovodeću ulogu nad radom ovlašćenih službenih lica u toku istrage odnosno preduzimanja odgovarajućih istražnih aktivnosti. Rukovodeća uloga tužioca u odnosu na ovlaštena službena lica znači kreiranje efikasne i srazmjerne strategije, metodologije rada kao i istražne taktike u konkretnom postupanju u kontekstu izbora odgovarajućih istražnih aktivnosti pri čemu tužilac odlučuje koje će aktivnosti on lično preduzeti a koje će povjeriti ovlaštenim službenim licima u svakom pojedinačnom slučaju. Saradnja između policije i tužilaštva u Srbiji kao i drugim susjednim državama Hrvatskoj i Crnoj Gori nije limitirana određenim ustavnopravnim i teritorijalnim ustrojem države kao što je to slučaj u BiH gdje postoji veliki broj policijskih agencija koje su u svom radu autonomne u svom djelovanju, obzirom da ne postoji cenralizovan sistem rukovođenja i koordinacije poslova i zadataka. U BiH je to bio jedan od vrlo ozbiljnih problema u ukupnom funkcionisanju policije koji je i danas prisutan i neposredno se odražava na efikasnu saradnju i djelovanje policije odnosno policijskih agencija na nivou države.22 Uloga policije, uvažavajući nova krivičnoprocesna rješenja je, također, proaktivna, ne samo na planu otkrivanja i sprečavanja krivičnih djela odnosno kriminaliteta što predstavlja primarnu ili osnovnu funkciju i zadaću policije već i u dijelu koji se odnosi na neposredno sprovođenje istražnih aktivnosti odnosno same istrage. Policijski službenici odnosno ovlaštena službena lica po prirodi poslova i zadataka koje obavljaju su prvi u prilici da saznaju i prikupe određena saznanja koja čine osnov sumnje kao početni nivo/stepen vjerovatnoće da je određeno krivično djelo izvršeno, lice koje je izvršilo i druge polazne činjenice i okolnosti koje se odnose na mogućnost pokretanja istrage i eventualno efikasno vođenje krivičnog postupka u konačnici kao krajnji rezltat takvog djelovanja. Međutim, rukovodeća, nadzorna ili koordinirajuća uloga tužioca nad radom policijskih službenika odnosno ovlaštenih službenih lica počinje od momenta postojanja osnova sumnje da je izvršeno odreženo (konkretno) krivično djelo. Dakle, takvu ulogu tužilac nema u odnosu na policijske službenike kada oni obavljaju redovne ili uobičajene poslove zadatke iz nadležnosti. “Odnos tužioca i ovlaštenih službenih lica je neka vrsta nepotpune spoljašnje ( jer se radi o različitim organima) nadređenosti tužioca prema ovlaštenim službenimlicima.”23 Analogno navedenom, neposredna saradnja i korodinacija na relaciji policija‐tužilaštvo predstavljaju polaznu i osnovnu pretpostavku za efikasno sprovođenje istrage. PROBLEMI U PRIMJENI PROCESNIH ODREDBI SA MOGUĆIM RJEŠENJIMA/ODNOS POLICIJA-TUŽILAŠTVO Analizom procesnih normi sadržanih u Zakonu o krivičnom postupku koji se odnosi i inkorporira tužilački koncept istrage kao novinu krivičnim procesnim zakonodavstvima BiH, Hrvatske, Srbije i Crne Gore, evidento je da policija odnosno policijske agencije predstavljaju operativni ili izvršni servis tužilaštvu u smislu neposredne relizaciji i sprovođenja potrebnih aktivnosti na planu efikasnog sprovođenja istrage u cjelini. Materijalni uslov da bi ovlaštena službena lica vršila određene radnje jeste da postoji osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo, pri čemu su moguće dvije situacije: prva, ako je propisano krivično djelo s propisanom kaznom zatvora preko 5 godina, i druga, ako se radi o krivičnom djelu s propisanom kaznom preko 5 godina.24 Također, vrlo značajno je akcentirati da su policijski službenici odnosno ovlaštena službena lica, uvažavajući nova krivičnoprocesna rješenja odnosno odredbe Zakona o krivičnom postupku koja determinišu i propisuju njihovu nadležnost u okviru istrage, neposredno involvirani u samo istragu kao aktivni sudionici, tako da su oni u prilici da nadležnom odnosno postupajućem tužiocu predlože svrsishodne mjere i radnje u odnosu na određeno tj. konkretno krivično djelo. Ovlašćenja službenih lica odnosno policijskih službenika se u fazi istrage proširuju, obzirom da dokazi koje prikupe u toku istrage u skladu sa procesnim odredbama Zakona o krivičnom postupku imaju dokazni karakter. To predstavlja dodatnu obavezu, kako tužioca kao nosioca istrage, tako i ovlaštenih službenih lica da sve procesne aktivnosti usmjerene na dokaznu djelatnost u toku istrage usklade sa procesnim odredbama. Dakle, procesne odredbe predstavljaju krivičnoprocesni okvir istraživačkog djelovanja na planu efikasnog provođenja istrage.
Nadzor Tužitelja nad radom ovlaštenih službenih osoba manifestira se na tri različita načina: a) Tužitelj osigurava stručnu podršku i tumečenje krivičnopravnih odredbi, kako materijalnog tako i procesnog krivičnog prava, te void računa o primejni i zaštiti ljudskih prava građana u postupcima ovlaštenih službenih osoba, b) Tužitelj izdaje potrebne naredbe i uputstva ovlaštenim osobama u toku istrage, u smislu prikupljenja informacija i dokaza na zakonom dopušten način, kako bi isti bili pravno valjani u postupku pred Sudom, i c) Tužitelj učestvuje u potrebnim procesnim radnjama i drugim postupanjima u toku istrage a koje se odnose na angažman ovlaštenih službenih osoba. Na primjer, nastupanje tužitelja prema sudu temeljem zahtjeva ovlaštenih službenih osoba za poduzimanje određene mjere i radnje, i slično. Isto tako, primjena posebnih istražnih radnji u smilsu člana 116. mora biti pod direktnim nadzorom i usmjeravana od strane tužitelja.25 Međutim, promatrano kroz prizmu prakse odnosno praktičnog postupanja tužioca kao nosioca istrage i ovlaštenih službenih lica evidentni su i problem na relaciji tužilaštvo‐policija gdje se može akcentirati sledeće: 1. slaba ili nedovoljna komunikacija na relaciji tužilac‐ovlaštena službena lica/potrebno je ostvariti kontinuiranu (dvosmjernu) komunikaciju u formi konsultacija, dogovora u vezi tekućih aktivnosti vezanih za konkretan (postupajući) predmet; 2. superioran i isključivo naredbodavni odnos i pristup tužioca u odnosu na ovlaštena službena lica/nužno je uspostaviti partnerski odnos uz obostrano povjerenje, komunikaciju na relaciji policija‐tužilaštvo; 3. nedovoljna inicijativa ili pasivan odnos od strane ovlaštenih službenih lica ili tužioca u smislu proaktivnog djelovanja, predlaganja određenih mjera i radnji i dr./ osnovni preduslov za efikasno sprovođenje istrage je proaktivno djelovanje i tužioca i ovlaštenih službenih lica uz naglašen timski rad i profesionalnu zainteresovanost usmjerenu na ostvarivanje zajedničkog cilja‐efikasno sprovođenje istrage, procesne odrebe naglašavaju menadžersku ulogu tužioca; 4. nesigurnost i nepotreban ili suvišan oprez u radu ovlaštenih službenih lica i obavještavanje tužioca o događajima koji po svojoj prirodi ne predstavljaju krivično djelo/potrebno je izvršiti analizu te utvrditi da li određeni događaj predtsvalja krivični događaj odnosno da li u konkretnom slučaju postoji obilježja bića konkretnog krivičnog djela, sasvim je nepotrebno opterećivati tužioca i zatrpavati sa informacijama i podacima operativnog (obavještajnog) karaktera koji nisu provjereni ili ne sadrže potrebni osnov sumnje; 5. uopštenost naredbi izdatih od strane tužioca koje ne konkretizuju aktivnosti koje se nalažu ovlaštenim službenim licima, čime se dovodi u pitanje i efikasnot istrage/naredbe izdate od strane tužioca moraju konkretizovati i precizno (taksativno) odrediti aktivnosti čime se smanjuje mogućnost određenih nejasnoća, dilema, eventualnih procesnih anomalija koje mogu imati negativne refleksije na efikasno vođenje krivičnog postupka i sl., 6. zakonitost dokaza kao jedna od najvažnijih ili suštinskih segmenata rada i tužioca i ovlaštenih službenih lica koja dovodi u pitanje krajnji ishod predmeta/ prilikom preduzimanja aktivnosti dokazne prirode mora biti u skladu sa procesnim odredbama; 7. loši izvještaji o izvršenom krivičnom djelu koji nisu sačinjeni uz potrebnu nivo saradnje policije sa tužiocem/izvještaji o izvršenom krivičnom djelu moraju zadovoljiti kvalitativnu komponentu uz postojanje krivičnoprocesnog osnova; 8. pogrešna pravna formulacija odnosno kvalifikacija krivičnog djela koja stvara konfuziju, brojne nejasnoće i druge probleme posebno na planu diferencijacije i odabira srazmjernih mjera i radnji u odnosu na konkretno krivično djelo/u dogovoru i potrebnim konsultacijama na relaciji ovlaštena službena lica ‐ tužilac u svakom pojedinačnom predmetu inkriminisanu radnju koja je predmet interesovanja pravno kvalifikovati. Komparativna analiza krivičnoprocesnih odredbi Zakona o krivičnom postuku BiH i Zakonika o krivičnom postupku Srbije u pogledu istrage upućuje na činjenicu da nema nekih posebnih razlika u pogledu uloge, ovlaštenja kao i odnosa (saradnja) na relaciji policija‐tužilaštvo. U ZKP‐u Srbije procesnim odredbama jasno je napravljena diferencijacija između predistražnog postupka (čl.280‐294) i istrage (čl. 295‐330). Također, procesnim odredbama se taksativno propisuje aktivnost odnosno ovlašćenja policije u predistražnom postupku. Međutim, procesne odredbe nisu konkretizovale odnos i saradnju na relaciji tužilac‐policija, što svakako može predstavljati osnov za problem u praktičnoj primjeni, te odnos između javnog tužioca, zamjenika javnog tužioca i tužilačkog saradnika. Položaj oštećenog, novim krivičnoprocesnim rješenjima u BiH i Srbiji je na identičan način normativno određen odnosno propisan. U čl. 296. ZKP‐a Srbije “navodi se da naredba o sprovođenju istrage donosi se pre ili neposredno posle prve dokazne radnje koju su preduzeli javni tužilac ili policija u predistražnom postupku, a najkasnije u roku od 30 dana od dana kada je javni tužilac obavešten o prvoj dokaznoj radnji koju je policija preduzela.” Ovo je vrlo specifična procesna odredba koja je inkopatibilna sa ulogom javnog tužioca koja je po svojoj prirodi rukovodeća, obzirom da policija ima mogućnost da preduzimanjem dokazne radnje neposredno utiče na pokretanje istrage bez obzira na stav javnog tužioca. Prema odredbama Zakona o krivičnom postupku BiH oštećeni se nemože pojaviti u svojstvu supsidijarnog tužioca,26 dok nova krivičnoprocesna rješenja u Zakoniku o krivičnom postupku Srbije propisuju mogućnost preuzimanja krivičnog gonjenja od strane oštećenog.27 „Po ZKP Srbije uključenje sudije za prethodni postupak u istragu različito je u odnosu na ova druga zakonodavstva u smislu što on sam ne preduzima dokaznu radnju, nego nalaže javnom tužiocu da preduzme dokaznu radnju.“28 ZAKLJUČAK Talas reformi krivičnih zakonodavstava na području bivše SFRJ pod jakim uticajem anglosaksonske koncepcije doveo je do radikalne izmjene uloga subjekata u fazi istrage kao dijelu krivičnog postupka i prihvatio nova krivičnoprocesna rješenja. Suština svih reformskih procesa u krivičnom procesnom zakonodavstvu je prvenstveno usmjerena na efikasnije vođenje krivičnog postupka uz obezbeđenje neophodne zaštite osnovnih ljudskih prava svakog pojedinca na temelju međunarodnopravnih dokumenata koji su ratifikovani. Procesna rješenja podrazumijevaju da sve aktivnosti budu usklađene sa procesnim odredbama u smislu dosljedne primjene odnosno sprečavanja eventualne samovolje u postupanju. U fazi istrage, jedno od najvažnijih pitanja od kojih neposredno i zavisi krajnji uspjeh a to je efikasno vođenje krivičnog postupka jeste saradnja policije i tužilaštva na planu preduzimanja normativno propisanih istražnih aktivnosti. U tom dijelu, u samom početku primjene novog koncepta istrage u BiH pojavile su se brojne dileme, nejasnoće različita tumačenja i interpretacije procesnih odredbi koje se odnose na ulogu i rad ovlaštenih službenih lica i tužioca. Neosporno je da tužilac ima naredbodavnu funkciju u odnosu na ovlaštena službena lica, obzirom da je on nosilac istražnih aktivnosti ali je isto tako uloga ovlaštenih službenih lica u fazi istrage proaktivne prirode. Menadžerska uloga tužioca obavezuje da u svakom pojedinačnom predmetu kreira efikasnu strategiju, metodologiju rada i taktiku konkretnog operativnog ili izvršnog postupanja, usmjerena na efikasno sprovođenje istražnih aktivnosti, pri čemu tužilac procjenjuje i određuje koje će se istražne aktivnosti (mjere i radnje) preduzeti, uvažavajući svakako i svrsishodne prijedloge ovlaštenih službenih lica. Jedan od prisutnih problema koji se odnosi na subjektivni osjećaj građana kada je u pitanju sprovođenje istražnih aktivnosti i efikasno vođenje krivičnog postupka jeste prisutan raskol između broja izvještaja o izvršenom krivičnom djelu, odnosno broja optužnica, s jedne strane, i broja osuđujućih presuda, što predstavlja povod za krtike u odnosu na rad tužilaštva. Dakle, potrebno je napraviti diferencijaciju između samog modela ili koncepta istrage odnosno novih krivičnoprocesnih rješenja i njihovu dosljednu primjenu odnosno ne primjenu u praktičnom smislu, jer bez dosljedne primjene procesnih odredbi bez obzira koliko su krivičnoprocesna rješenja pozitivna i dobra u smislu efikasnosti i zaštite osnovnih ljudskih prava i sloboda, ona nemogu pružiti očekivane (željene) rezultate. Da bi se izbjegli mogući problemi posebno u primjeni novog Zakonika o krivičnom postupku Srbije, nameće se svrsishodna i opravdana potreba regulisanja odnosno konkretizacija aktivnosti na relaciji javni tužilac‐ policija kao i odnosi između javnog tužioca, zamjenika i tužilačkog saradnika u cilju efikasnije saradnje.
Prof.dr. Hana Korać
Mr. Sadmir Karović
LITERATURA: 1. Berislav Pavišić, Novi hrvatski Zakon o kaznenom postupku, Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 15, broj 2/2008. 2. D. Klier, L. Pajić: Subjekti u kaznenom postupku ‐ nova pozicija tužitelja Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 15, broj 2/2008. 3. Drago Radulović, Savremen tendencije krivičnog procesnog prav u Srbiji iregionalna krivičnoprocesna zakonodavstva (normativni i praktični aspekti),Koncepcija istrage u krivičnom postupku u svjetlu novog krivičnoprocesnog zakonodavstva, Misija OEBSA, Beograd, 2012 4. Hajrija Sijerčić‐Čolić i dr., Komentari zakona o krivičnom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini, Vijeće Evrope/Evropska komisija, Sarajevo, 2005. 5. Hajrija Sijerčić‐Čolić, Krivično procesno pravo, Knjiga I, Krivičnoprocesni subjekti i krivičnoprocesne radnje, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2005. 6. Hajrija Sijerčić‐Čolić: Rasprava o reformi u krivičnom pravosuđu i krivičnom zakonodavstvu BiH, s posebnim osvrtom na novo krivično procesno pravo, Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 10, broj 1/2003. 7. Hana Korać, Aleksandar R. Ivanović , Alisa Begović, Prevencija kriminaliteta, Univerzitet u Novom Pazaru, Beograd, 2010 8. Hana Vranješević, Aner Hadžimahmutović, Istraživanje i istraživačke sposobnosti, Projekat – Jačanje tužilačkih kapaciteta u sistemu krivičnog pravosuđa, Sarajevo, 2012. 9. Miodrag Simović, Društveni aspekti organizovanog kriminala, Neka pitanja položaja i uloge tužioca u istrazi u krivičnom postupku Bosne i Hercegovine, Institut za međunarodnu politiku i privredu, 2011. 10. Miodrag Simović, Krivično procesno pravo II, posebni dio, drugo izdanje (izmijenjeno i dopunjeno), Pravni fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu, 2011. 11. Miodrag Simović, Marina Simović‐Nišević, Istraga u krivičnom postupku Bosne i Hercegovine, Strani pravni život, broj 3/2011, Institut za uporedno pravo, Beograd, 2011 12. Sadmir Karović, Tužilački koncept istrage u krivičnom procesnom zakonodavstvu BiH, Zbornik radova Sveučilište/Univerzitet u Vitezu, br. 4, 2013. 13. Stanko Bejatović, Tužilački koncept istrage kao jedno od obeležja savremenog krivičnog procesnog zakonodavstva u zemljama bivše SFRJ i u Srbiji, Zbornik radova‐ Pravo zemalja u regionu, Institut za uporedno pravo, Beograd, 2010
14. Vesna Antonić, Dragan Mitrović, Posebne istražne radnje, Visoko sudsko i tužilačko vijeće, Sarajevo, 2012.
15. Zoran Bulatović, Džermin Pašić, Praktična brošura za ovlaštene službene osobe i tužitelje, Udruženje tužilaca Republike Srpske, Sarajevo, 2013.
PROPISI:
1. Zakon o policijskim službenicima BiH (Sl. glasnik BiH, br. 27/04 ,63/04 , 5/06 , 33/06 , 58/06 ,15/08 , 63/08 i 35/09).
2. Zakon o krivičnom postupku BiH (Sl. glasnik BiH, br. 3/03 , 32/03 , 36/03 , 26/04 , 63/04 , 13/05 , 48/05 , 46/06 , 76/06 , 29/07 , 32/07 , 53/07 , 76/07 , 15/08 , 58/08 , 12/09 , 16/09 i 93/09).
3. Zakon o Krivičnom postupku Federacije BiH “Službene novine Federacije BiH” br. 35/03,37/03 i 56/03.
4. Zakon o Krivičnom postupku Republike Srpske “Službeni glasnik Republike Srpske” br. 50/03.
5. Zakon o Krivičnom postupku Brčko Distrikta BiH “Službeni glasnik Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine” br. 10/03.
6. Zakon o Tužilaštvu BiH, „Službeni glasnik BiH“ br. 24/03.
7. Uputstvo o postupanju i saradnji ovlaštenih službenih lica i tužioca u provođenju radnji dokazivanja u toku istrage,
8. Memorandum o razumijevanju između Državne agencije za istrage i zaštitu i Tužilaštva BiH o saradnji u oblasti krivičnih istraga teških povreda međunarodnog humanitarnog prava iz 2005.
9. Uputstvo o profesionalnim osnovama za saradnju između Državne agencije za istrage i zaštitu i Tužilaštva BiH u otkrivanju i krivičnom gonjenju počinilaca krivičnih djela.
10. Zakonik o krivičnom postupku Srbije („Sl. glasnik Srbije RS“ BR. 72/11, 101/11, 121/12, 32/13, 45/13.)
Comments