1. Kriminalna fenomenologija i kriminalna etiologija 1.1. Kriminalna fenomenologija Termin "fenomenologija" (od grčke reči "phainómenon" - ono što se vidi, što se ispoljava, i "logos" - učenje, istraživanje, nauka) označava deo filozofskog učenja o pojavama. To je enciklopedijsko značenje ovog termina, koji se razlikuje od posebnih značenja u okviru pojedinih nauka. Kriminalna fenomenologija je deo kriminologije koji proučava spoljne manifestacije kriminaliteta kao masovne društvene pojave i činjenice kroz koje se ispoljava pojedinačno kriminalno ponašanje. Smatra se (Exner, F.) da početak kriminalne fenomenologije treba tražiti još u radovima Pitavala (1734.), koji je opisivao pojedine kriminalne slučajeve.
Izučavanjem kriminalne fenomenologije bavili su se najpre i najviše nemački teoretičari u skladu sa svojim shvatanjima o predmetu i konceptu kriminologije. Nemački teoretičar klasične krivičnopravne škole Fojerbah (Feuerbach) posvetio je dosta pažnje fenomenološkoj strani zločina ističući potrebu analize svih modaliteta izvršenih krivičnih dela (vreme, način, sredstva itd.). Kriminalna fenomenologija je definisana uglavnom kao "nauka o manifestaciji zločina", koja se sastoji u izučavanju pojavnih oblika krivičnih dela, načina izvršenja krivičnih dela, načina života delinkventa, njihovog ponašanja i tipologije.Po Grosu (Gross), fenomenologija se bavi izučavanjem spoljašnjih simptoma na koje utiču unutrašnji događaji. Zelig tvrdi da je kriminalna fenomenologija "opis specijalnih pojava oblika izvršenja zločina - na primer, tehnike provaljivanja, falsifikovanja novčanica i sl., kao i uslova zločina - tipovi delinkvenata, oblici ispoljavanja profesionalnih prestupnika". Grasberger (Grassberger) ističe da fenomenologija obuhvata morfologiju zločinstva i oblike egzistencije zločina. Pinatel naglašava da izučavanje kriminalne stvarnosti obuhvata kriminalnu fenomenologiju, koja je posvećena proučavanju spoljašnjih formi zločina (kriminalna morfologija) i stvarnih formi zločinca.
U novijoj kriminološkoj literaturi ističe se da predmet izučavanja kriminalne fenomenologije obuhvata pojavne oblike, strukturu, strukturalne promene i dinamiku kriminaliteta (Milutinović, M., Kupčević-Mlađenović, R.), odnosno kažnjivih radnji, ponašanja (Horvatić, Ž.); posledice prestupništva, prestupnike i oštećene, prestupništvo kao individualnu i masovnu pojavu, strukturu i klasifikaciju prestupništva; brojno stanje, rasprostranjenost, dinamiku prestupništva, etiološku (genetičku) povezanost prestupništva sa drugim društvenim pojavama, poreklo i razvoj prestupništva (Pešić, V.); kao i morfologiju (oblik) i modus operandi (način izvršenja) kažnjivih ponašanja, pri čemu ne treba kriminološki pojam modusa operandi smatrati identičnim pojmom u kriminalistici (Horvatić). Iz navedenih definicija može se zaključiti da su osnovna pitanja koja kriminalna fenomenologija kao deo kriminologije razmatra i proučava:
a) obim kriminaliteta kao masovne društvene pojave, koji se prati na osnovu statističkih podataka iz statističkih evidencija o kriminalitetu, a odnosi se na ukupan broj izvršenih krivičnih dela na određenom prostoru i u određenom vremenskom periodu, kao i na broj izvršenih pojedinih vrsta krivičnih dela (na primer, protiv života i tela, imovine, privrede), broj izvršilaca, punoletnih i maloletnih izvršilaca itd. Kod određivanja tačnog obima kriminaliteta kao nepremostiva prepreka javlja se "tamna brojka" kriminaliteta, nepoznat, neevidentiran broj krivičnih dela i izvršilaca;
b) pojavni oblici kriminaliteta i kriminalnog ponašanja ili oblici u kojima se kriminalitet javlja na određenom prostoru i određenom vremenskom periodu, mogu se posmatrati sa različitih aspekata: prema vrstama kažnjivih ponašanja, težini kažnjivih ponašanja, objektu napada ili objektu krivičnopravne zaštite (kriminalitet nasilja, imovinski kriminalitet, privredni kriminalitet, politički kriminalitet, profesionalni kriminalitet itd.), polu izvršilaca (kriminalitet muškaraca i kriminalitet žena), uzrastu izvršilaca (kriminalitet punoletnih lica i delinkvencija maloletnika), broju izvršenih krivičnih dela (primarni kriminalitet, recidivizam), načinu, vremenu, sredstvu i mestu izvršenja;
v) struktura i strukturalne promene kriminaliteta pokazuju vrste i karakteristike ukupnog kriminaliteta i pojedinih kažnjivih ponašanja u okviru određenih pojavnih oblika kriminaliteta. Na primer, može se posmatrati struktura ukupnog kriminaliteta prema vrsti krivičnih dela i drugih kažnjivih ponašanja zavisno od pozitivnopravnih propisa jedne zemlje (krivična dela protiv života i tela, krivična dela protiv imovine, krivična dela protiv dostojanstva ličnosti i morala; prekršaji protiv javnog reda i mira, prekršaji u saobraćaju itd.); struktura kriminaliteta kod pojedinih pojavnih oblika: kriminalitet nasilja obuhvata krivična dela ubistva, telesne povrede, prinude, imovinski kriminalitet obuhvata krađe, prevare, utaje; struktura kriminaliteta prema polu izvršilaca posmatrana kroz odnos broja krivičnih dela koja vrše muškarci i krivičnih dela koja vrše žene itd. Strukturalne promene se odnose na promene pojavnih oblika kriminaliteta zavisno od promena socijalnih uslova i demografskih karakteristika, kao i na proces stvaranja novih inkriminacija ili proširivanje starih, postojećih (kriminalizacija) i ukidanje ili izmenu određenog krivičnog zakona, čime se odustaje od dalje krivičnopravne represije u odnosu na to ponašanje (dekriminalizacija), što je u pojedinim vremenskim i prostornim okvirima veoma dinamičan proces;
g) dinamika kriminaliteta odnosi se na promene u obimu kriminaliteta kao masovne društvene pojave u određenom vremenskom periodu i na određenom prostoru. Na primer, uz pomoć statističkih podataka posmatra se da li je kriminalitet (ukupan broj izvršenih krivičnih dela) u periodu 2000-2005. u Srbiji opao, stagnirao ili je bio u porastu. Pored dinamike ukupnog kriminaliteta moguće je posmatrati i statistički pratiti dinamiku pojedinih pojavnih oblika kriminaliteta – privrednog, političkog, imovinskog, maloletničke delinkvencije, ili, dinamiku kriminaliteta prema regionalnim i vremenskim karakteristikama, polu, starosti i sl. U okviru kriminalne fenomenologije izučava se regionalna rasprostranjenost kriminaliteta "geografija kriminaliteta" ili rasprostranjenost kriminaliteta u svetskim i nacionalnim razmerama, na pojedinim nacionalnim i državnim područjima, u gradovima i selima, pojedinim delovima grada (ekologija kriminaliteta).
Proučavanje obima, strukture i dinamike kriminaliteta ima višestruki značaj: omogućava da se uvidi potreba za određenom društvenom reakcijom i da se postojeća društvena reakcija shvati; ukazuje da određeni obim, struktura i dinamika kriminaliteta u određenoj užoj i široj društvenoj sredini mogu negativno i nepovoljno da utiču na stanje i razvoj manjih ili većih društvenih grupa i pojedinaca; pokazuje kako se menja kriminalitet zavisno od mesta, vremena, društvenih prilika i okolnosti, kako se prilagođava uslovima života i dobija nove oblike ispoljavanja. Iako većina autora ističe da je kriminalna etiologija "centralno područje" kriminologije, kriminalna fenomenologija nije ništa manje značajno područje izučavanja. U okviru istraživačkih studija o kriminalitetu ili primenjene kriminologije potrebno je posvetiti posebnu pažnju fenomenologiji kriminaliteta. Pojavni oblici, obim, struktura, strukturalne promene i dinamika kriminaliteta i kriminalnog ponašanja čine nerazdvojivu i jedinstvenu celinu sa kriminalnom etiologijom. 1.2. Kriminalna etiologija
Termin "etiologija" (od grčkog "aitía - uzrok i "logos"- nauka, učenje) izvorno je označavao filozofsku nauku o uzrocima i posledicama stvari. Danas se ovaj pojam upotrebljava izvan filozofije za označavanje dela nauke ili naučne discipline koja proučava uzroke i uslove javljanja pojave koja je predmet proučavanja te nauke. Kriminalna etiologija je deo kriminologije koji proučava opšte uzroke kriminaliteta kao masovne društvene pojave i pojedinačne, posebne, neposredne uzroke, uslove i povode javljanja kriminalnog ponašanja (kriminogene faktore). Uzročnost javljanja kriminaliteta i kriminalnog ponašanja, uslovi koji doprinose njihovom javljanju i povodi koji do toga dovode, osnovna su pitanja kriminologije kao teorijske i empirijske nauke. Međutim, mnoga pitanja iz ove oblasti ostala su i dalje nerazjašnjena. O uzrocima kriminaliteta postoji veliki broj teorija i shvatanja, praktična istraživanja su takođe brojna, što sve ukazuje na nedovoljnu razjašnjenost opštih uzroka kriminaliteta kao masovne društvene pojave i posebnih uzroka kriminalnog ponašanja. Tako Lang (Lange, R.) u knjizi "Zagonetka kriminalitet" postavlja sledeća pitanja, koja ukazuju na lutanje kriminalne etiologije: kako objasniti ogroman kriminalitet blagostanja i nasuprot tome mali obim kriminaliteta izbeglica, teško osakaćenih, starijih ljudi, stranih radnika; kako dolazi do toga da je kriminalitet žena znatno manji od kriminaliteta muškaraca; zar ne mora agresivno-frustracioni mehanizam da dovede do povećanja kriminaliteta kod svih grupa čiji je status učinjen nesigurnim ili marginalnim ili koji žive pod akutnim kulturnim konfliktom; kako je moguće da se u SAD, hvaljenoj zemlji kriminologije, stoji bespomoćno pred ogromnim porastom kriminaliteta.
Na neuspeh savremenog društva da suzbije kriminalitet zbog nemogućnosti otkrivanja uzroka kriminaliteta i socijalno patoloških pojava, ukazivali su mnogi pisci (agnosticističke pozicije koje zastupaju Manhajma, Vilkins, Nagel, Stefani, Levaser, Jambu-Maerlin), dok su drugi insistirajući na utvrđivanju uzroka, označavali pojam uzroka različitim terminima (faktor, sila, motivacija, poticaj, namera) ili nabrajali niz činilaca koji deluju na pojavu kriminaliteta.
Uprkos različitim shvatanjima, može se reći da se u okviru kriminalne etiologije neki opšti uzroci kriminaliteta i pojedinačni uzroci kriminalnog ponašanja mogu smatrati za otkrivene i utvrđene. Pri tome, nije isključeno da izvesni neotkriveni uzroci mogu da se nalaze u oblasti nedovoljno proučene čovekove ličnosti.
Kriminalna etiologija se najčešće deli prema prirodi faktora koji deluju na javljanje kriminaliteta, na dve oblasti: egzogenu etiologiju i endogenu etiologiju. Egzogena etiologija se odnosi na izučavanje uzroka kriminaliteta koji proizilaze iz određene društvene kulture i strukture, uslova života, delovanje raznih kriminogenih faktora vezanih za porodicu, školu, grupu, sredstva masovne komunikacije, sukoba kultura, različitih shvatanja o vrednostima, druga devijantna ponašanja itd.
Endogena etiologija izučava uticaj ličnih osobina, psiholoških karakteristika, crta ličnosti na javljanje kriminalnog ponašanja. U okviru endogene etiologije treba razjasniti kako se odvija proces "kriminalizacije ličnosti", zašto pojedina lica vrše krivična dela u određenim socijalnim uslovima, a druga u istim tim uslovima to ne čine, kakav uticaj na kriminalitet imaju psihički procesi (lični intelektualni procesi: mišljenje, učenje, inteligencija, opažanje; emocionalni procesi ili osećanja i voljni procesi-motivacija) i psihičke osobine (navike, sposobnosti, temperament, potrebe, interesi).
Osnovna pitanja koja razmatra kriminalna etiologija odnose se na utvrđivanje opštih uzroka (korena kriminaliteta) i kriminogenih faktora - neposrednih činilaca kriminalnog ponašanja.34 Kriminalitet kao masovna društvena pojava ima opšte uzroke u raznim oblastima društvenog života - ekonomskoj, političkoj, pravnoj, moralnoj, kulturnoj. Kao pojedinačna pojava kriminalitet može da bude prouzrokovan nizom raznih kriminogenih faktora ili objektivnim i subjektivnim okolnostima koje dovode do njegovog javljanja. Među kriminogenim faktorima moguće je razlikovati uzroke (sa većim intenzitetom deluju na javljanje kriminaliteta, često presudno i neposredno izazivaju kriminalno ponašanje),35 uslove (doprinose javljanju kriminalnog ponašanja) i povode (spoljni uticaji i okolnosti koji su vezani za samu situaciju izvršenja krivičnog dela i doprinose donošenju odluke za izvršenje dela). Podele kriminogenih faktora različite su u kriminološkoj literaturi. Kriminogeni faktori se dele na: antropološke, fizičke ili kosmotelurne i društvene (Feri), društvene i individualne (Grispigni), endogene i egzogene (Tarde), objektivne i subjektivne, neposredne sociogene faktore i ličnost delikventa (Milutinović).
Opšti uzroci kriminaliteta koji proizilaze iz određene društvene strukture, društveno-ekonomskog sistema i odnosa u svim sferama društvenog života, povezani su sa posebnim i pojedinačnim faktorima koji deluju u porodici, školi, profesionalnom, klasnom, društvenom statusu, u okviru pojedinih užih i širih društvenih grupa. Uzročnost pojedinačnog kriminalnog ponašanja ne može se posmatrati i izučavati izvan opšte uzročnosti, niti se u opštoj uzročnosti mogu zapostaviti posebni i pojedinačni uticaji. 2. Opšta i klinička kriminologija 2.1. Opšta kriminologija
Podela na opštu i kliničku kriminologiju potiče od francuskog kriminologa Pinatel Žana (Pinatel Jean). Na III Međunarodnom kongresu za kriminologiju (Beograd, 1973.) klinička kriminologija je označena kao jedna od osnovnih tendencija u savremenoj kriminologiji, pored socijalnog interakcionizma i kriminalno političkog prilaza, ili kao poseban pravac u kriminologiji. Prema Pinatelu36 opšta kriminologija u suštini ima za predmet sređivanje, upoređivanje i suočavanje rezultata dobijenih od raznih kriminoloških nauka ili posebnih, tj. specijalizovanih kriminologija, kao i njihovo sistematsko izlaganje. Opšta kriminologija je enciklopedijska i sintetička, razvija se u vertikalnoj ravni i nalazi se na vrhu piramide sastavljene od kriminoloških nauka ili posebnih kriminologija. Kao naučna kriminologija, opšta kriminologija treba da zbliži i uporedi podatke izdvojene od specijalnih (posebnih) kriminologija koje se odnose na manifestacije, uzroke i posledice kriminalne pojave (kriminalna biologija ili biološka kriminologija, kriminalna psihologija ili psihološka kriminologija, kriminalna sociologija ili sociološka kriminologija). Slično Pinatelu, autori Lenjel- Levastin i Stanciju, smatrali su da će se posebne kriminologije sjediniti u opštu kriminologiju "kao kakvu prostranu i plodonosnu deltu". Ovo tvrđenje je bilo često osporavano, pa je opštoj kriminologiji čak negiran svaki naučni karakter.
Opšta kriminologija može imati različite pravce: istorijske, teorijske, deskriptivne i diferencijalne prirode. Pored istorijskog pregleda kriminoloških izučavanja i određivanja operativnih pojmova kriminologije, opšta kriminologija obuhvata izučavanje osnovnih kriminoloških teorija i hipoteza, metoda i izvora kriminologije. 2.2. Klinička kriminologija
Klinička kriminologija, prema jednoj od najrasprostranjenijih i najširih definicija, predstavlja jedan kriminološki pravac, koji se, za razliku od opšte kriminologije, sastoji u "multidisciplinarnom pristupanju individualnom slučaju, uz pomoć principa i metoda kriminološke nauke i specijalizovanih kriminologija". Kroz multidisciplinarni pristup treba oceniti proučavanog delinkventa, formulisati hipoteze o njegovom budućem ponašanju i izraziti program pogodnih mera koje mogu da odstrane eventualni povrat.
Razvoj kliničke38 kriminologije može se pratiti počev od Lombroza, italijanskog lekara, koji je među prvima ukazao da treba izučavati zločinca a ne zločin. Garofalo je istakao važnost socijalne ankete, a Pende, profesor patologije i kliničke metodologije u Rimu, naglašavao je da treba ispitati da li kod zločinca postoje kakve promene unutar sistema od koga zavisi njegovo ponašanje. Među kasnijim teoretičarima kliničke kriminologije u Italiji posebno se isticao lekar, direktor Instituta za kriminalnu antropologiju Univerziteta u Rimu, Benigno Di Tulio, koji je smatrao da treba primeniti "klinički kriterijum" pri izučavanju kriminaliteta, da treba proučavati čovekovu ličnost u svim aspektima, kao jedinstvo gde se široko ujedinjavaju nasleđene i stečene snage, biološke, psihološke, socijalne i kulturne.
Kanepa Đakomo (Canepa Giacomo) profesor kriminalne antropologije na Medicinskom fakultetu u Đenovi, na Međunarodnom kongresu za kriminologiju u Beogradu 1973. u referatu "Kriminalna ličnost i tipologija delinkvenata", istako je da problem ličnosti spada u oblast nauka kliničkog posmatranja i da "ličnost proizilazi iz skupa elemenata sa fizičkog i psihičkog aspekta da bi smo je razlikovali od drugih".
Za razvoj kliničke kriminologije u Francuskoj značajni su Laignel- Lavastine, Stanciu, Pinatel, Favard; u Belgiji Versele i De Greff; u Švedskoj Kinberg. U Nemačkoj se kriminolog i pravnik Mergen zalagao za kriminološku kliniku, dok su Lenc i Zeelig u okviru kriminalno-biološkog pravca predlagali biološko i psihološko proučavanje individualnog prestupnika.
Osnovna pitanja koja se razmatraju u okviru kliničke kriminologije su: opasno stanje, problem kriminalne ličnosti (da li postoji i ako postoji čime se karakteriše) i tipologija delinkvenata, a metod koji koristi prilikom izučavanja pojedinačnog slučaja kriminalnog ponašanja je klinički metod.41 Pojam opasnog stanja, kako tvrdi Pinatel, vlada kliničkom kriminologijom. Definiciju pojma opasnog stanja ili temibiliteta dao je Garofalo, određujući ga ne kao pravni pojam, već kao stvarnost koja se može klinički posmatrati. Pojmom opasnog stanja Garofalo je označavao najpre postojanu i aktivnu izopačenost prestupnika i količinu zla od koga možemo strahovati sa njegove strane, odnosno kriminalnu sposobnost prestupnika. Kasnije je ovako određenom pojmu opasnog stanja dodao formulu o prilagođavanju, koja se odnosi na istraživanje "mogućnosti prilagođavanja prestupnika" ili na uslove sredine za koju se može pretpostaviti da će u njoj prestupnik prestati da bude opasan. Razmatranje problema kriminalne ličnosti prošlo je kroz tri faze razvoja.42 U prvoj fazi naglašava se apsolutna specifičnost kriminalne ličnosti (Lombroso); u drugoj fazi, pod uticajem psihoanalize, ta specifičnost je negirana isticanjem da antisocijalne težnje latentnog karaktera postoje i kod delinkvenata i kod nedelinkvenata; u trećoj fazi (Di Tullio, Gemellio, De Greff, Pinatel) se tvrdi da je koncept kriminalne ličnosti operacionalan i da nema suštinske razlike između delinkvenata i nedelinkvenata, razlika je samo u stepenu ispoljavanja, tako da je teorija o kriminalnoj ličnosti samo "radna hipoteza".
Pinatel je teoriju o kriminalnoj ličnosti izložio u osam tačaka: 1. Predmet kliničke kriminologije je prelazak na delo, 2. zločinac je čovek kao i drugi, koji se od drugih ljudi razlikuje sklonošću za prelazak na delo, 3. sklonost ka prelasku na delo izražava takvu strukturu ličnosti koja se naziva kriminalnom ličnošću, 4. kriminalna ličnost se opisuje pomoću psiholoških crta ličnosti koje se grupišu u centralno jezgro i varijante, 5. centralno jezgro obuhvata egocentrizam, labilnost, agresivnost i afektivnu ravnodušnost, a varijante se odnose na fizičke, intelektualne, tehničke sposobnosti, nutritivne i seksualne potrebe, 6. centralno jezgro upravlja prelaskom na delo, 7. varijante upravljanja načinima izvršenja dela, osvetljavaju opšti pravac, stupanj uspešnosti i motivaciju, 8. kriminalna ličnost je dinamička struktura.
Belgijski profesor Etjen de Gref zastupnik koncepcije prelaska na delo u okviru kliničke kriminologije, isticao je da, kada nešto radimo, mi mislimo da to činimo po svojoj volji. Međutim, čak i radnje za koje smatramo da imaju najveći moralni značaj, određene su našim instinktima (nagonima). Ljudskom psihom upravljaju dve kategorije instinkata: l. instinkt odbrane, koji doprinosi samoodržanju i ispoljava se putem straha, bekstva, ali i agresije; 2. instinkt simpatije, koji deluje u vidu odricanja sebe samog i potpunog prihvatanja drugog. U dijalektičkoj dinamici dveju kategorija instinkata, čovek je sklon da izabere sigurnost nasuprot osećajnosti. Ali, kako se u ovom izboru osuđuje na samoću, iz koje proizilaze teškoće i osećanje krivice, on se trudi da to eliminiše povratkom ka drugom - bližnjem. Svesne i voljne funkcije imaju svoju ulogu u ovom pretvaranju osećanja i ponašanja, ali poremećaj karaktera i nedostatak inteligencije neće dozvoliti ispravljanje ponašanja i favorizovaće prelazak na delo.
Klinička kriminologija, kao kriminološki pravac koji kroz multidisciplinarno pristupanje individualnom slučaju (mediko-psiho-socijalno i drugo ispitivanje) uz pomoć specifičnih principa i metoda raznih kriminoloških disciplina, ocenjuje proučavanog delinkventa, predviđa njegovo buduće ponašanje i izrađuje i ostvaruje program mera i staranja, značajno doprinosi upoznavanju kriminaliteta kao pojedinačne pojave. Međutim, kliničkoj kriminologiji se mogu staviti određene kritičke primedbe.44 Klinička kriminologija osvetljava psihološka svojstva ličnosti delinkventa, ali nedovoljno sagledava sociološku stranu kriminaliteta, društvene faktore i okolnosti koje utiču kako na formiranje ličnosti tako i na javljanje kriminalnog ponašanja. 3. Univerzitetska i primenjena kriminologija 3.1. Univerzitetska kriminologija
Podela na univerzitetsku (akademsku) i aplikativnu (primenjenu) kriminologiju zasniva se na shvatanjima kanadskog kriminologa Sabo (D. Szabo) i grupe kriminologa sa Departmana za kriminologiju u Montrealu (Kanada).
Univerzitetska (akademska) kriminologija razvija se na univerzitetima zapadnih zemalja zadovoljavajući intelektualnu radoznalost univerzitetskih nastavnika, istraživača, ali ne i društva. Univerzitetska istraživanja se karakterišu velikom raznolikošću, unidisciplinarnim karakterom, stalnim porastom istraživačkih instrumenata, koji je uslovljen razvojem naučne tehnologije i metodologije. Ova istraživanja se prema shvatanju Gibens (Gibbens) odnose na četiri grupe pitanja: proučavanje društva (nesvesno kriminalno ponašanje i neevidentirano od strane vlasti ili javnosti; dejstvo ukidanja kazni; stav javnog mnjenja u odnosu na težinu zločina i postupanje sa delinkventima; sociologija medicinskih i sudskih odeljenja namenjenih zločincima); proučavanje društvenih institucija (sociološko proučavanje o funkcionisanju sudova, odeljenja za zaštitu dece, medicinsko-psihološko odeljenje, policije; metoda za osnivanje statistike o zločinima i zločincima); proučavanje delinkvenata (fenomenološka i psihološka proučavanja koja se naročito odnose na nove tipove delinkvenata, proučavanje kriminalnih karijera, tipologija delinkvenata, etiološka izučavanja nekog tipa delinkventa u odnosu na primenjeni tretman); proučavanje institucija za tretman (komparativno proučavanje tretmana, dužina tretmana, karakteristike kaznenopopravnih zavoda i sredstva koja omogućavaju da se dobije ili izmeni učinjena transformacija, uticaj postpenalne pomoći na efekt tretmana).
Univerzitetska (akademska) kriminologija izazvala je otpor i primedbe od strane administrativnih organa (pravosuđe, policija, zatvorska administracija i dr.) uz naglašavanje da "čista kriminološka istraživanja" nisu u stanju da doprinesu funkcionisanju administracije pravde. Zbog toga je došlo do osnivanja istraživačkih službi u ministarstvima pravde u nekim zapadnim zemljama i do dogovora sa univerzitetskim centrima za realizaciju istraživanja sa praktičnim (aplikativnim) karakterom. Pošto je kriminologija sastavni deo humanitarnih nauka primenljivih u pravosudnoj upravi, u prevenciji kriminaliteta i tretmanu delinkvenata, važno je da se univerziteti opreme takvim akademskim strukturama kako bi udovoljili potrebama profesionalnog osposobljavanja i naučnog istraživanja.
3.2. Aplikativna (primenjena) kriminologija
Aplikativna (primenjena) kriminologija odnosi se na koncepciju kriminologije kao primenjene nauke i njenu ulogu u kriminalnoj politici. Od deskriptivne i akademske biopsihološke discipline, kriminologija se razvija u socijalnu, ekonomsku i političku disciplinu sa analitičkom i dinamičkom tendencijom. Prema modelu primenjene kriminologije, koji je dao Sabo, kriminološko istraživanje ima tri funkcije: prevenciju zločina i rehabilitaciju zločinca; kontrolu kriminaliteta; pravosudni, policijski i popravni sistem. Glavni cilj istraživanja je smanjenje ukupnih društvenih troškova koji prate kriminalitet, razvijanje boljih sredstava za prevenciju, suzbijanje i kontrola kriminaliteta. Model organizacije primenjene kriminologije može doprineti razvijanju racionalnije administracije pravosuđa u okviru posebnih istraživačkih instituta i centara, kao što su: centar za izučavanje prevencije i rehabilitacije, čiji bi cilj bio da se umanji potreba i želja za činjenjem zločina; centar za istraživanje represije i kontrola kriminalne aktivnosti, čiji bi cilj bio da učini težim izvršenje zločina i poveća opasnost da bude uhvaćen,47 centar za izučavanje celokupnog sistema pravosudne administracije (policija, sudovi, popravna služba itd.), čiji bi cilj bio smanjenje troškova operacija, čineći sistem efikasnim.
Drugi način za realizaciju primenjene kriminologije sastoji se u postojanju istraživača u pojedinim administrativnim službama, čija bi dužnost bila da realizuju istraživačke poduhvate.
Navedeni model primenjene kriminologije Sabo smatra racionalnim i prihvatljivim, jer se obim kriminaliteta stalno povećava u zapadnim zemljama, javno mnjenje neprestano ukazuje na potrebu efikasnije zaštite građana od kriminaliteta, nezadrživo rastu finansijski troškovi namenjeni funkcionisanju sistema krivičnog pravosuđa.
Dr Vesna Nikolić-Ristanović
Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić
Comments