Multifaktorska teorija ili, kako se još naziva, teorija mnogostruke uzročnosti, nastala je kao reakcija na one teorije koje su kriminalitet objašnjavale uz pomoć jednog faktora (biološkog, psihološkog ili sociološkog), kome su davale dominantno mesto u svojoj opštoj koncepciji. Osnivačem ovog pravca u kriminologiji smatra se američki psihijatar Viljem Hili (William Healy). Glavna teza multifaktorske teorije jeste da je kriminalitet proizvod velikog broja raznovrsnih faktora koji se razlikuju kod različitih delinkvenata, koji su međusobno mehanički povezani i koji ne mogu biti klasifikovani po nekom opštem i univerzalnom kriterijumu. Svaki od tih faktora igra određenu ulogu u pojedinim slučajevima kriminalnog ponašanja, a razlika je jedino u tome što su pojedini faktori češće povezani sa kriminalitetom od drugih. Multifaktorska teorija korišćena je kako za objašnjenje pojedinačnih kriminalnih ponašanja (Hili, Bart, Gluk) tako i za analizu razlika u nivou kriminaliteta (Ogburn, Rekles).
Najpoznatiji pobornici multifaktorskog objašnjenja kriminaliteta bili su bračni par Gluk koji su četrdesetih godina 20. veka sproveli jedno veliko istraživanje na uzorku od 500 delinkvenata koje su poredili sa kontrolnom grupom od 500 mladih nedelinkvenata koji su bili nastanjeni u zaostalijim predgrađima Bostona. Rezultate ovog istraživanja Glukovi su izložili u svom poznatom delu pod nazivom "Unraveling juvenal delinquency". Cilj njihovog istraživanja bio je da dođu do saznanja o tome zašto u toj sredini većina dece ne postaje delinkventnom. Osnovni zaključak koji je proistekao iz tog istraživanja je da uzroci kriminaliteta nisu ni samo biološki, ni samo socio-kulturni već da oni proizilaze iz interakcije somatskih, intelektualnih, sociokulturnih i faktora povezanih sa karakterom pojedinca. Na osnovu toga, Glukovi su utvrdili pet elemenata razlikovanja delinkvenata od nedelinkvenata: fizička konstitucija, temperamenat, ponašanje, psihološke karakteristike i socio-kulturni uslovi u kojima žive, odnosno u kojima su živeli. Kombinacije nekih od tih faktora daleko češće su nalažene kod delinkvenata nego kod nedelinkvenata.
Multifaktorska teorija bila je kritikovana od strane mnogih autora, a posebno od strane zagovornika teorije diferencijalne asocijacije, koji je uopšte nisu smatrali naučnom teorijom. Kritike upućene ovoj teoriji mogu se uglavnom smatrati opravdanim s obzirom na to da njeni zastupnici, mada pravilno uočavaju delovanje mnogih kriminogenih faktora na javljanje kriminaliteta, ne prave razliku između uzroka i uslova, između bitnih i nebitnih, glavnih i sporednih faktora. Ova teorija je zapravo neopravdano smatrala da postoji uzročnost uvek kada postoji korelativna veza između određenih faktora i kriminaliteta što je neprihvatljivo.
Dr Vesna Nikolić-Ristanović
Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić
Comments