Krvni delikti

Pod krvnim deliktima podrazumevaju se svi oblici napada na život i telesni integritet čoveka. Pojavni oblici krvnih delikata su: ubistva, telesne povrede, nedozvoljen prekid trudnoće, navođenje na samoubistvo i pomaganje pri samoubistvu, učestvovanje u tuči u kojoj je neko lice lišeno života ili mu je naneta teška telesna povreda, ugrožavanje opasnim oruđem pri tuči ili svađi, izlaganje opasnosti napuštanje nemoćnog lica, nepružanje pomoći, trgovina ljudima radi oduzimanja organa ili dela tela, znači oni delikti kojima se oduzima život, povređuje ili ugrožava život, telo i zdravlje.

Kriminološka istraživanja pokazuju da među izvršiocima krvnih delikata, kao i delikte nasilja uopšte, preovlađuju mlađi muškarci, nižeg obrazovnog i kvalifikacionog nivoa, sa nešto nižim ekonomskim statusom od proseka (ali nisu ekonomski i egzistencijalno ugroženi), da oni potiču iz deficijentnih porodica usled razvoda braka i da u porodici ima socijalno patoloških pojava, posebno alkoholizma, besposličenja i kocke.

Motivi izvršenja krvnih delikata najčešće su: koristoljublje, osveta i ljubomora. Istraživanja krvnih delikata sa psihijatrijskog aspekta ukazuju na značajan uticaj afekta, koji izaziva razdražljivost i žestoku agresiju, tako da postoje krvni delikti izvršeni u afektivnim i posebnim psihopatološkim stanjima.

Ubistvo

Ubistvo predstavlja osnovno krivično delo protiv prava na život, izvršenjem ubistva se uništava ljudski život i zbog toga se u krivičnim zakonicima ubistvo svrstava u krivična dela protiv života i tela. Krivičnopravno definisanje ubistva svodi se na određivanje objekta napada, radnje izvršenja, posledice, oblika vinosti i kazne kod krivičnog dela ubistva. Osim određivanja pojma ubistva, propisima krivičnih zakona utvrđuju se vrste ubistava. Između krivičnih zakona pojedinih zemalja postoje razlike u vrstama ubistava, pa, samim tim i u krivičnopravnim tipologijama.

U anglosaksonskom pravu homicid obuhvata: ubistvo sa predumišljajem (Murder), ubistvo bez predumišljaja (Manslaughter) i opravdano, izvinjavajuće ubistvo (lawful, excusable homicide). U francuskom pravu postoji razlika između umorstva ili ubistva sa predumišljajem (meurtre) i običnog ubistva (assasiant). Sa umorstvom se izjednačava ubistvo srodnika po uzlaznoj liniji, ubistvo trovanjem i svirepo ubistvo izvršeno mučenjem i varvarskim sredstvima.76 Švajcarsko i ranije važeće nemačko zakonodavstvo razlikovali su namerno ubistvo (vorsätzliche Tötung), umorstvo (Mord) i ubistvo (Totschlag). Umorstvo se definisalo kao namerno ubistvo izvršeno sa predumišljajem, dok je obično ubistvo bilo ubistvo bez predumišljaja. Novelirani Krivični zakonik Nemačke predviđa tri oblika ubistva: obično ubistvo (Totschlag), umorstvo (Mord) koje obuhvata pokušano i završeno ubistvo sa predumišljajem (vorsätzliche Tötung) i ubistvo deteta (Kindestötung).

Odredbama Krivičnog zakonika Republike Srbije78 inkriminisano je protivpravno lišenje života drugog lica bez posebnih kvalifikatornih okolnosti (čl. 113 KZ RS), više vrsta teškog ubistava sa kvalifikatornim okolnostima koje ga čine težim i društveno opasnijim (čl. 114) i ubistva sa manjim stepenom društvene opasnosti (čl. 115-118 KZ RS).

Obično ubistvo se sastoji u umišljajnom protivpravnom lišavanju života drugog lica bez kvalifikatornih okolnosti koje ubistvo čine težim ili bez posebnih okolnosti koje ubistvo čine lakšim, odnosno privilegovanim.

Kvalifikovana (teška) ubistva postoje kada je umišljajno ubistvo izvršeno na takav način i pod takvim okolnostima koji mu daju veći stepen društvene opasnosti što dovodi do težeg kažnjavanja. Ova ubistva se dalje dele na nekoliko vrsta prema različitim kriterijumima: načinu izvršenja (ubistvo na svirep način, ubistvo na podmukao način), pobudama izvršioca (ubistvo iz koristoljublja, ubistvo radi izvršenja ili prikrivanja drugog krivičnog dela, iz bezobzirne osvete ili drugih niskih pobuda), okolnosti izvršenja i posledici (ubistvo pri bezobzirnom nasilničkom ponašanju, ubistvo pri izvršenju razbojništva i razbojničke krađe, ubistvo kojim se sa umišljajem dovodi u opasnost život još nekog lica, i ubistvo više lica, ukoliko se ne radi se o ubistvu na mah, ubistvu deteta pri porođaju ili lišenju života iz samilosti), osobenosti žrtve (ubistvo službenog ili vojnog lica pri vršenju službene dužnosti, ubistvo sudije, javnog tužioca, zamenika javnog tužioca, policijskog službenika, lica koje obavlja poslove od javnog značaja u vezi sa poslovima koje to lice obavlja, deteta ili bremenite žene, člana porodice kojeg je prethodno zlostavljao).

Ubistvo na svirep način postoji kada učinilac nanosi žrtvi prekomerne fizičke i psihičke bolove. U krivičnopravnoj literaturi se ističe da ova vrsta ubistava ima objektivna i subjektivna obeležja. Svako ubistvo je na izvestan način surovo i svirepo, ali se ova vrsta kvalifikovanog ubistva karakteriše posebno izraženom surovošću jer se žrtvi nanose takve muke, patnje i bolovi koji po svom intenzitetu prelaze bolove koji obično nastaju prilikom lišenja života. Subjektivna obeležja se odnose na stav učinioca prema žrtvi - učinilac je svestan da žrtva trpi bolove velikog intenziteta, ali je neosetljiv i hladnokrvan prema njenim mukama.

Ubistvo na podmukao način postoji kada učinilac napada na život žrtve prikriveno, potajno, lukavo, u momentu kada žrtva to ne očekuje. Izvršilac koristi poverenje koje ima žrtva prema njemu i postupa sa zlom namerom. U krivično- pravnoj teoriji i sudskoj praksi se smatra da su ubistvo žrtve na spavanju i ubistvo trovanjem ubistva na podmukao način.

Ubistvo iz koristoljublja predstavlja lišavanje života drugog lica u nameri da se za sebe ili drugog pribavi materijalna korist (povećanje imovine ili sprečavanje njenog smanjenja), koja ne mora da bude protivpravna već pravno dozvoljena. Primeri ovog oblika ubistva su: ubistvo radi ostvarenja nasleđa, oslobođenja od neke imovinske obaveze, ostvarenja dobiti, za nagradu i sl.

Ubistvo iz bezobzirne osvete ili iz drugih niskih pobuda razlikuje se od drugih oblika ubistava po motivu izvršenja. Motiv izvršenja može da bude bezobzirna osveta (učinilac izvršava ubistvo iz egoističkih, samoživih pobuda) ili druge niske pobude mržnja, zloba, zavist, ljubomora, radi zadovoljenja nastranih seksualnih potreba, pohlepe i sl.).81 Posebno težom niskom pobudom za izvešenje ubistva smatra se krvna osveta (za ubistvo ili na drugi način skrivljenu prouzrokovanu smrt, porodica ubijenog se sveti tako što ubija ubicu ili drugog muškog člana zajednice kojoj ubica pripada). Kao posebne vrste ubistava (u teoriji krivičnog prava nazvane privilegovanim) Krivični zakonik Republike Srbije predviđa ubistvo na mah, ubistvo deteta pri porođaju, lišenje života iz samilosti i nehatno lišenje života (čl. 115-118 KZ RS). U pitanju su ubistva koja su izvršena pod okolnostima koje ih čine manje opasnim pa se zbog toga za njih predviđaju kazne zatvora u kraćem trajanju u poređenju sa običnim i teškim ubistvom.

Prema KZ RS, ubistvo na mah predstavlja lišenje života koje je izvršeno od strane osobe koja je dovedena bez svoje krivice u jaku razdraženost napadom, zlostavljanjem ili teškim vređanjem od strane ubijenog. Ubistvo deteta pri porođaju čini majka koja liši života svoje dete za vreme porođaja ili neposredno posle porođaja, dok kod nje traje poremećaj izazvan porođajem. Od nedavno, naš krivični zakonik, kao posebno privilegovano ubistvo, poznaje i lišenje života iz samilosti, odnosno eutanaziju, koju definiše kao lišenje života punoletnog lica iz samilosti zbog teškog zdravstvenog stanja u kojem se to lice nalazi, pri čemu je neophodno da je lišenje života izvršeno na ozbiljan i izričit zahtev ubijenog.

Postoje i takva krivična dela kada lišenje života čoveka nije isključivi objekt zaštite, već su preduzetom radnjom izvršenja povređene ili ugrožene neke druge društvene vrednosti.82 To su, na primer, sledeća krivična dela: ubistvo predstavnika najviših državnih organa (čl. 310 KZ RS), genocid (čl. 370 KZ RS), ratni zločin protiov civilnog stanovništva (čl. 372 KZ RS), ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika (čl. 373 KZ RS), ratni zločin protiv ratnih zarobljenika (čl. 374 KZ RS), protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja (čl. 378 KZ RS).

U kriminološkoj literaturi postoje brojne klasifikacije ubistava prema različitim kriterijumima. Dok su krivičnopravne tipologije koncentrisane na zločin, kriminološke tipologije ubistava polaze od zločinca, njegove uloge u nastajanju zločina i motiva izvršenja ubistva. Tipologije koje polaze od zločinca uglavnom prate osnovno teorijsko opredeljenje autora, te se tako mogu razlikovati biološke i psihološke tipologije. Osnovno je da se ove tipologije oslanjaju na biološka (antropološka, fizička) i psihološka obeležja zločinaca. Tipologije koncentrisane oko uloge koju imaju ubice prilikom izvršenja ubistva poznate su kao bihejvioristički sistem tipologije.83 Poznata je klasifikacija koju je dao Midendorf (Middendorff). On razlikuje nekoliko vrsta ubistava prema kriterijumu motiva izvršenja: konfliktno ubistvo, ubistvo iz koristoljublja, ubistvo radi prikrivanja nekog drugog izvršenog krivičnog dela, ubistvo iz seksualnih pobuda, masovna ubistva, ubistva iz političkih razloga i u ratu, ubistva radi ostvarenja sopstvenog prava - samopomoći, ubistva pri posebnim situacionim okolnostima izolacije, ubistva iz religioznih pobuda (Middendorf, 1984.).

Sličnu tipologiju kao Midendorf sačinio je Hans von Henting, opisujući karakteristike ubistva kao pojedinačne pojave.85 Zavisno od situacije izvršenja ubistva (Mordsituationen), on razlikuje: ubistvo iz koristoljublja, konfliktno ubistvo, ubistvo radi prikrivanja drugog krivičnog dela, seksualno ubistvo, ubistvo bez motiva. U velikoj grupi ubistava iz koristoljublja, smatra Henting, najprimitivnija kategorija je ubistvo prilikom razbojništva, pljačke. Za razliku od sitnog lopova koji uzima i iznosi novac “ispod jastuka onih koji spavaju”, razbojnik ne misli da se na ovaj način “potrudi”. Njemu nedostaju okretnost prstiju, strpljenje i tehnika. Ono što on poseduje je jedino i samo sirova snaga.86 Konfliktna ubistva se najčešće javljaju u braku, između bračnih partnera ili u okviru porodice između njenih članova. Posle izvršenja konfliktnog ubistva može da dođe do samoubistva ako postoji psihički poremećaj u vidu depresije. Osim toga, kod ove vrste ubistava često se ispoljavaju afekti u ekstremno jakom stepenu.87 Za razliku od navedenih kategorija ubistava koja imaju motiv, postoje i “ubistva bez motiva”, koja vrše duševno bolesna lica, zatim ubistva iz političkih pobuda, kao i atipične situacije dela koje nastaju s vremena na vreme i nemaju praktičan značaj.

U okviru kriminoloških klasifikacija ubistava postoji klasifikacija na: ekspresivni (afektno, reaktivno nasilje, gde se primarni motiv iscrpljuje samim ispoljavanjem nasilja, nanošenjem povrede odnosno uništenjem druge osobe), instrumentalni (nasilje je prevashodno sredstvo za postizanje nekog drugog cilja, koji se, po pravilu, svodi na materijalnu dobit) i nehatni homicid (najčešće i vezi sa socijalnim prilikama).

U posebnu kategoriju ubistava izdvojena su satanistička ubistva. Religiozna ubistva mogu da budu povezana sa satanizmom i/ili okultnim stvarima. Satanistička ubistva se definišu kao racionalno isplanirano lišenje života jednog ili više lica uz izvođenje tačno određenog satanističkog rituala90 U ukupnom broju ubistava ovaj oblik religioznih ubistava zastupljen je u veoma malom broju. Takođe, izvršenje ovakvog zločina predstavlja kraj delovanja satanističke grupe jer je mala verovatnoća da će ostati neotkrivena posle izvršenja zločina.

Višestruka ubistva mogu da se podele na dve kategorije: masovna ubistva i serijska ubistva.

Masovno ubistvo se definiše kao lišenje života tri ili više lica na istom mestu u isto vreme ili u jednom kraćem vremenskom periodu na istoj teritoriji.91 Prema definiciji koji je dao Nacionalni centar za žrtve zločina u SAD, masovne ubice se razlikuju od serijskih po tome što deluju ođednom ubijajući veliki broj ljudi, što deluju nasilno ispoljavajući svoj bes i što, posle izvršenja dela, izvršavaju samoubistvo ili ginu prilikom pokušaja hvatanja od strane policije. Ubistva su akt očajanja, nemoći, frustracija, besa i neprijateljstva.

Za razliku od masovnog ubistva, serijsko ubistvo predstavlja viši manifestacioni nivo nasilnog kriminaliteta, koji se ispoljava kroz ekstremno strašne radnje izvršene prema nedužnim žrtvama. Zločini su najčešće u vezi sa ili predstavljaju kulminaciju ekstremne seksualne preverznosti i brutalnog ubistva, nakon čega je žrtva unakažena. Iako su serijske ubice relativno retke u poređenju sa brojem običnih ubistava ili nasilnim zločinima uopšte, društvo ima negativniji stav prema serijskom ubici, ono se zgražava nad njegovim delima i nalazi se u sasvim opravdanom strahu.93 U okviru kategorije masovnih ubistava postoji veći broj klasifikacija. Klasifikacije masovnih ubistava se mogu smatrati kriminološkim i viktimološkim (Busch & Cavanaugh, 1986; Dietz, 1986; Gresswell & Hollin, 1994; Holmes & Holmes, 1994; Kelleher, 1997; Levin & Fox, 1996; Rappaport, 1988; Rowlands, 1990). Većina klasifikacija zasnovana je na proučavanju pojedinačnih slučajeva ili na malom broju slučajeva koji imaju neku zajedničku odliku. Često ove klasifikacije istovremeno predstavljaju i klasifikaciju izvršilaca ubistava.

Statistički podaci i dosadašnja istraživanja pokazuju da je najveći broj ubica muškog pola. Kajzer (Kaiser, G., 1980) zaključuje da je ubistvo delikt muškaraca jer je oko 90% ubica muškog pola.94 Slični podaci o rasprostranjenosti ovog oblika krvnih delikata po polu navedeni su u kriminološkom istraživanju ubistava na teritoriji nekadašnje SFR Jugoslavije u periodu 1960/1964.95 Prema ovom istraživanju u istraživanom vremenskom periodu muškarci su izvršili 87,3% ubistava, a žene preostali broj. Najmanje žena ubica bilo je u Sloveniji, Vojvodini, na Kosovu i u Makedoniji. Osim toga, najviše ubistava izvršeno je sa direktnim umišljajem - 91,1%; u saučesništvu je izvršeno manje ubistava - 15,5%, a bez saučesništva 84,5%; najčešći motivi izvršenja ubistava bili su: netrpeljivost, osveta, sukob oko stvari ili imovine, obest, ljubomora, nesloga u braku, nesloga u porodici, uvrede i ponižavanja; najviše ubistava na celoj teritoriji izvršeno je nožem, vatrenim oružjem, tupim predmetom i sekirom, a u Crnoj Gori vatrenim oružjem; najviše ubistava iz osvete i krvne osvete izvršeno je na seoskim područjima zbog spora među zemljoradnicima; najveći broj ubistava zbog poremećenih bračnih i porodičnih odnosa i iz koristoljublja izvršen je u stanovima.

Istraživanje ubistava u Makedoniji (period 1973-1983) pokazalo je da je i na ovom području izrazitije učešće izvršilaca ubistva oba pola sa seoskog područja (muškarci 66,5%, žene 71,4%); izvršioci uzrasta od 18-25 godina pojavljuju se u podjednakoj srazmeri na seoskom i gradskom području; izvršioci od 26-45 godina javljaju se u nešto većem obimu u gradovima, dok je starosna kategorija od 45 godina pa nadalje karakteristična za selo. U pogledu sredstava izvršenja, ubice muškog pola najviše su koristili pištolj i nož, dok su žene izvršavale ubistvo najčešće davljenjem i gušenjem rukama. Neposredno mesto izvršenja ubistva razlikuje se u gradskoj i seoskoj sredini - u gradovima se ubistva najčešće vrše na ulici, u parkovima i na drugim javnim mestima, dok se na selu ona vrše najčešće u kućama, polju i šumi. I u gradskoj i u seoskoj sredini u podjednakom broju se vrše ubistva u ugostiteljskim objektima.

Istraživanjem ubistava koja vrše žene utvrđeno je da žene izvršavaju sve vrste ubistava kao muškarci i ubistvo deteta pri porođaju. Prema dosadašnjoj sudskoj praksi, jedan od češćih načina izvršenja ubistava od strane žena – ubistvo muža na spavanju, smatra se kvalifikovanim oblikom ubistva na svirep i podmukao način. Postoji opravdana kritika ove sudske prakse jer ovakav način izvršenja ubistva, koje je usledilo posle duževremenog maltetiranja i nasilničkog ponašanja muža u braku, nije izraz podmuklosti žene, već je pre posledica njene fizičke nemoći, prestrašenosti i odsustva svake društvene pomoći u traženju izlaza iz, za nju, bezizlazne situacije.98 Kao sredstvo izvršenja ubistva žene najčešće koriste sekiru i nož, a u prošlosti je korišćen i otrov. U pogledu geografske rasprostranjenosti ubistava koja vrše žene, slična je situacija kao i sa ubistvima izvršenim od strane muškaraca - to je kriminalitet vezan uglavnom za seosku sredinu kako po mestu izvršenja dela tako i po boravištu izvršilaca. Zatvoren prostor (soba, kuhinja) u većini slučajeva je mesto izvršenja pojedinačnih ubistava, što je uslovljeno činjenicom da su aktivnosti žene uglavnom vezane za ovaj prostor. Starosna struktura žena koje su izvršile krivično delo ubistva razlikuje se zavisno od uzorka koji je bio predmet istraživanja. Prema istraživanju kriminaliteta žena u Srbiji (1960-1963) od 85 žena ubica najviše je onih od 30-35 godina, prema drugom istraživanju (1983.) najzastupljenije su žene uzrasta od 26- 30 godina, dok je prema trećem istraživanju (1992.) najviše žena ubica u vreme izvršenja dela imalo 46-52 godine. Većina žena ubica je udata ili razvedena, sa nižim obrazovanjem i nezaposlena.

Prema podacima iz istraživanja o ubistvima u Beogradu, koja su izvršena u periodu od 1.1.1985. do 31.12.1993. godine, znatno je veći broj izvršilaca ubistava muškog pola (94% u uzorku) nego ženskog pola (2% u uzorku). Pored toga što je ustanovljeno različito učešće žena i muškaraca u izvršenju ubistava, zapaženo je da su se žene i muškarci razlikovali i po strukturi zakonskih kategorija ubistava koja su vršili. Naime, ubistvo na svirep način, ubistvo službenog lica pri vršenju poslova javne bezbednosti, ubistvo iz koristoljublja, ubistvo iz niskih pobuda, ubistvo kojim se dovodi u opasnost život još nekog lica i ubistvo iz nehata češće su vršili miškarci; žene su zastupljenije prilikom izvršenja ubistva na mah, a obično ubistvo su u podjednakom broju vršili i muškarci i žene. U pogledu sredstava izvršenja, žene, za razliku od muškaraca, nisu nijednom upotrebile bombu, eksploziv, lovačku i automatsku pušku, ali su zato češće koristile sekiru i telesnu snagu. Muškarci nisu upšte koristili otrov kao sredstvo izvršenja ubistva, dok su žene koristile otrov u manjem broju slučajeva. Nož i tvrde predmete podjednako su koristili izvršioci oba pola.

Poseban oblik ubistva koji se pominje u kriminološkoj literaturi i krivičnopravnoj teoriji i praksi je ubistvo žene koje se označava pojmom femicid. Potreba za izdvajanjem ubistva žena proistekla je iz činjenice da neretko nasilje kojem su izložene rezultira njihovim ubistvom. Femicid kao pojava i pojam prvi put je prepoznat 1801. godine u Velikoj Britaniji i odnosio se na ubistvo žene (eng. killing of a woman). Savremenu definiciju femicida prema kojoj on predstavlja „ubistvo žene zato što je žena“ postavila je Diane Russel 1982. godine, da bi je do danas nekoliko puta revidirala. Upravo oko značenja pojma femicida postoje velika razmimoilaženja među autorima koji se bave problemom nasilja prema ženama, kao i brojne nedoumice: da li je za postojanje femicida bitan odnos između učinioca i žrtve; da li o femicidu govorimo samo u slučajevima kada muškarac ubije ženu, a ne i kad žena ubije ženu; da li pojam femicida obuhvata i ubistva devojčica, i slično.100 Ukoliko državni organi propuste da spreče rodno motivisano ubistvo žene tada se govori o feminicidu, pojam koji je u upotrebi u nekim latinoameričkim državama.

Statistike pokazuju da je svake godine oko 60.000 žena u svetu žrtva femicida.102 U Brazilu na svakih tri dana se dešava jedan slučaj femicida, u Meksiku šest slučajeva svaki dan, a u Argentini je žena žrtva ubistva na svakih 30 sati. U Hondurasu taj broj iznosi 531 slučaj godišnje, a u El Salvadoru 183.103Femicid nije izuzetak ni u Evropi. Tako je u Italiji u periodu između 2000. i 2013. godine bilo 2399 slučajeva femicida, što u proseku iznosi 171 slučaj godišnje. U Irskoj se godišnje registruje 209 slučajeva femicida, od čega 131 (63%) onih u kojima žena smrtno strada u svom porodičnom domu.104 Imajući u vidu činjenicu da je femicid rasprostranjen u Evropi, i da ne postoji ujednačena metodologija evidentiranja ni monitoringa ovog oblika rodno zasnovanog nasilja, 8. januara 2018. godine, kao rezultat COST Action Femicide Across Europe projekta počela je sa radom evropska opservatorija femicida (eng. European Observatory of Femicide), čije je sedište Univerzitet na Malti. Prema raspoloživim podacima, u Srbiji broj ubijenih žena u partnerskim odnosima varira i nije zanemarljiv: 40 slučajeva femicida u 2011,57 u 2012., 43 u 2013., 27 u 2014., 35 u 2015., 36 u 2016 i 15 žena u periodu od 30.6.2016. do 1.1.2017. godine.105 Aktivnostima i lobiranjem ženskih organizacija okupljenih u okviru Mreže Žene protiv nasilja u Srbiji je proglašen 18. maj danom sećanja na žrtve femicida, a u znak sećanja na sedam žena koje su u roku od 72 sata, između 16. i 18. maja 2015. godine smrtno stradale od strane svojih partnera.

Uprkos činjenici da femicid postoji u Srbiji krivično zakonodavstvo ovaj najekstremniji oblik rodno zasnovanog nasilja ne prepoznaje kao samostalno krivično delo. Ali, prema članu 54a KZ kao posebna otežavajuća okolnost pri odmeravanju kazne kod zločina iz mržnje, između ostalog, uzima se rodni identitet, čime se rodna pripadnost dovodi u vezu sa mržnjom kao motivom izvršenja krivičnog dela.

Telesne povrede

Telesne povrede se sastoje u narušavanju telesnog integriteta ili zdravlja čoveka. One mogu da se manifestuju kao teške (čl.121 KZ RS) i lake telesne povrede (čl.122 KZ RS), zavisno od težine narušenog telesnog integriteta ili zdravlja. KZ RS (čl.121) razlikuje različite oblike teških telesnih povreda: - obična teška telesna povreda (kada učinilac krivičnog dela drugog teško telesno povredi ili mu zdravlje teško naruši), - osobito teška telesna povreda (kada učinilac drugog teško telesno povredi ili mu zdravlje tako teško naruši da je usled toga doveden u opasnost život povređenog ili je uništen ili trajno i u znatnoj meri oštećen ili oslabljen neki važan deo njegovog tela ili važan organ ili je prouzrokovana trajna neposobnost za rad povređenog ili trajno i teško narušenje njegovog zdravlja ili unakaženost), - teška telesna povreda kvalifikovana smrću, - teška telesna povreda učinjena iz nehata i - teška telesna povreda na mah, kada je izvršilac doveden bez svoje krivice u jaku razdraženost napadom, zlostavljanjem ili teškim vređanjem od strane povređenog. Teška telesna povreda može biti nanesena sa umišljajem prilikom izvršenja krivičnih dela koja pripadaju imovinskom kriminalitetu - razbojničke krađe (čl. 205 st. 3 KZ RS) i razbojništva (čl. 206 st. 3 KZ RS).

Kao kod ubistava, tako i kod krivičnih dela telesnih povreda preovlađuju muškarci kao izvršioci. Prema tvrđenju Kajzera (Kaiser,1993) samo 12% izvršilaca telesnih povreda su žene. Žene češće telesno povređuju posle duževremenog i trajnog poremećaja međusobnih odnosa sa žrtvom. Među izvršiocima telesnih povreda znatno je veći broj punoletnih izvršilaca nego maloletnika.

Načini i sredstava izvršenja telesnih povreda su različiti, ali se uglavnom ove povrede nanose udaranjem raznim predmetima. Prema jednom istraživanju106, muškarci češće nanose telesne povrede putem uboda nego što to čine žene, dok žene češće nanose povrede gađanjem raznim predmetima. Prema rezultatima ovog istraživanja, sredstva izvršenja lakih i teških telesnih povreda još više su određena polom nego što je to slučaj sa načinom izvršenja. Tu na najneposredniji način dolaze do izražaja specifične biološke karakteristike i obeležja socijalnog položaja žene, prvenstveno njihova fizička inferiornost u odnosu na muškarce i vezanost za domaćinstvo i kućne poslove. Za razliku od žena, koje retko upotrebljavaju fizičku silu za nanošenje teške telesne, kod muškaraca je upotreba fizičke sile najčešća. Kod lakih telesnih povreda mnogo je manja razlika između muškaraca i žena u pogledu upotrebe fizičke sile. To se objašnjava okolnošću da su pretežno žene žrtve lakih telesnih povreda koje vrše žene, pa je samim tim za savlađivanje otpora druge žene u proseku dovoljna i fizička sila, dok se pri nanošenju telesnih povreda muškarcu moraju da koriste i druga sredstva.

Razbojnička krađa i razbojništvo

Razbojnička krađa i razbojništvo pripadaju ne samo imovinskom kriminalitetu, već i krvnim deliktima jer se prilikom izvršenja ovih krivičnih dela upotrebljava sila ili pretnja prema nekom licu, a u težim slučajevima umišljajno se nanosi teška telesna povreda. Krivični zakonik RS predviđa četiri oblika krivičnog dela razbojničke krađe (čl. 205). Prvi oblik postoji kada je neko lice zatečeno prilikom izvršenja krivičnog dela krađe, pa u nameri da zadrži ukradenu stvar upotrebi silu protiv nekog lica ili pretnju da će neposredno napasti na život ili telo. Za postojanje drugog oblika ovog krivičnog dela potrebno je da vrednost ukradenih stvari prelazi iznos od milion i petsto hiljada dinara, kod trećeg oblika krivično delo je učinjeno od strane grupe ili je učinilac sa umišljajem naneo tešku telesnu povredu. Četvrti oblik krivičnog dela razbojničke krađe postoji kada je delo učinjeno od strane organizovane kriminalne grupe.

Krivično delo razbojništva (čl. 206) razlikuje se od krivičnog dela razbojničke krađe po tome što je sila ili pretnja upotrebljena radi oduzimanja tuđe pokretne stvari u nameri da se njenim prisvajanjem pribavi protivpravna imovinska korist sebi ili drugome. Drugi vid ispoljavanja ovog krivičnog dela postoji u nekoliko slučajeva: ako je krivično delo učinjeno od strane grupe ili je nekom licu sa umišljajem nanesena teška telesna povreda ili ukoliko vrednost oduzetih stvari prelazi iznos od milion i petsto hiljada dinara. Sledeći oblik postoji ako je krivično delo učinjeno od strane organizovane kriminalne grupe. Predviđen je takav oblik ovog krivičnog dela kada vrednost oduzetih stvari ne prelazi iznos od pet hiljada dinara, a učinilac je imao nameru da pribavi malu imovinsku korist. Ukoliko je prilikom izvršenja razbojničke krađe ili razbojništva neko lice lišeno života postoji krivično delo teškog ubistva (čl. 114 tač. 4 KZ RS).

Statistički podaci o prijavljenom kriminalitetu pokazuju da je poslednjih godina došlo do znatnog porasta ovih oblika krvnih delikata. Razbojništvo i razbojnička krađa se takođe smatraju deliktima koje najčešće vrše muškarci, dok je udeo žena znatno manji (Kaiser, 1993). Najzastupljenija kategorija izvršilaca od 18-24 godine i veliki je udeo prethodno kažnjavanih lica (recidivista).

Dr Vesna Nikolić-Ristanović

Dr Slobodanka Konstantinović-Vilić