Osnovna obeležja kriminološkog metoda proističu iz određenja pojma i predmeta kriminologije. Pri tome, od posebnog značaja za kriminološki metod jeste teorijsko-empirijski i interdisciplinarni, akademski i primenjeni karakter kriminologije, kao i predmet njenog proučavanja koji obuhvata, kako pojedinačne slučajeve kriminalnog ponašanja, tako i kriminalitet kao masovnu pojavu. Iz ovih karakteristika kriminologije proističu sledeća obeležja metoda koje koristi:
§ prikupljanje konkretnih činjenica i njihovo teorijsko objašnjavanje, § fundamentalna i primenjena istraživanja, § prikupljanje podataka o kriminalnom ponašanju, kriminalitetu, delinkventu i žrtvi (pojavni oblici i faktori), § korišćenje kvantitativnih i kvalitativnih metoda, § komparativni metod, § proučavanje kriminalnog ponašanja u sklopu šireg života delinkventa, § kategorizacije i tipologije: grupisanje kriminalnih ponašanja i delinkvenata po srodnosti, § korišćenje metoda i znanja raznih nauka i timski rad. 1. Prikupljanje konkretnih činjenica i njihovo teorijsko objašnjavanje
S obzirom na to da je kriminologija teorijsko-empirijska nauka, ona u svom prou- čavanju polazi od empirijskog činjeničnog materijala - dakle od prikupljenih podataka o izvršenim krivičnim delima i delinkventima - da bi na osnovu njih, primenom analitičko- sintetičke, induktivno deduktivne i drugih metoda izvršila njihovu naučnu interpretaciju i objašnjenje.
Pri tome, ona mora imati u vidu da stvarno ljudsko saznanje nije ni prosto odražavanje pojavnih činjenica niti prosto ispredanje čistih misli, nego je to složen dijalektički proces koji se odigrava u mnogobrojnim i raznovrsnim interakcijama, između subjekta i objekta saznanja, između percipiranja i mišljenja, tj. između čovekove praktično-čulne i teorijsko-misaone delatnosti. Dok su teorijska logička i matematička saznanja u svojoj osnovi i pretežno misaona, dotle društveno-naučna, u našem slučaju kriminološka saznanja imaju izrazit empirijsko-teorijski karakter. Ovaj karakter je posebno izrazit u odnosu između teorije, odnosno pojmova i stavova, s jedne strane, i empirijskih činjenica, s druge strane, kao i u dijalektičkom jedinstvu teorije i prakse naučnog saznanja.
Ljudsko saznanje se kreće od neposrednog posmatranja ka apstraktnom mišljenju i od ovoga natrag ka praksi. Činjenice se utvrđuju i tumače sa određenog teorijskog stanovišta, teorija se uvek odnosi na određenu vrstu činjenica, a otkriće novih aspekata već u izvesnom stepenu poznatih činjenica kao i otkriće potpuno novih činjenica nužno dovodi do protivurečnosti sa dotad važećom teorijom, zbog čega se stara teorija mora izmeniti ili zameniti novom teorijom.
2. Fundamentalna i primenjena istraživanja
S obzirom na to da je kriminologija istovremeno teorijska i primenjena nauka, logika kriminološkog istraživanja sadrži dva različita pravca: fundamentalno istraživanje i primenjeno istraživanje. Pod fundamentalnim istraživanjem podrazumeva se istraživanje koje ima za cilj saznavanje i razumevanje sveta koji nas okružuje i koje teži otvaranju novih perspektiva proširivanja sveukupnog objašnjenja stvarnosti. Radi ostvarivanja tog cilja sledi se jedan opšti model koji je zajednički svim društvenim naukama.7 Naime, metod istraživanja u empirijskim naukama počiva na sledećim etapama: opservacija (posmatranje, opažanje), hipoteze (pretpostavke) i verifikacija (proveravanje). Počinje se sa opservacijom činjenice koja, kada je u pitanju kriminologija, može biti kvalitativna (kad se odnosi na pojedinačna kriminalna ponašanja) ili kvantitativna, kada se istražuju numerički izrazi činjenica i njihova zajednička obeležja (kad se odnosi na kriminalitet kao masovnu pojavu). Na osnovu izvršene opservacije postavljaju se hipoteze a zatim se prikupljaju nove činjenice radi verifikacije hipoteza.8 U fazi opservacije važnu ulogu igra deskripcija (opisivanje) činjenica. Primarnost deskripcije poznati francuski kriminolog Pinatel s pravom smatra jednim od osnovnih metodoloških pravila u kriminologiji s obzirom na to da od njenog kvaliteta zavisi kvalitet svih ostalih etapa istraživanja.
Pod primenjenim istraživanjem u kriminologiji, na drugoj strani, podrazumeva se istraživanje koje ima za predmet ocenu vrednosti postojećih sredstava borbe protiv kriminaliteta i otkrivanje novih sredstava. Za razliku od fundamentalnog istraživanja, čiji cilj je saznavanje određene pojave, cilj primenjenog istraživanja je akcija, tj. menjanje i usavršavanje postojećeg stanja u oblasti borbe protiv kriminaliteta.10 Opšti model primenjenog istraživanja u kriminologiji podrazumeva uspešno sprovođenje tri etape i to: prethodno upoznavanje pojave, odnosno određene mere za suzbijanje kriminaliteta (njen teorijski i praktični aspekt), dijagnosticiranje nedostataka mere i upućivanje na određenu akciju u pravcu menjanja te mere, odnosno njene zamene drugom, efikasnijom.
Granica između fundamentalnog i primenjenog istraživanja nije tako oštra, s obzirom na to da se rezultati fundamentalnog istraživanja mogu, a to se često i čini, iskoristiti za poboljšanje situacije koja u pogledu borbe za suzbijanje kriminaliteta postoji u praksi. Primenjeno istraživanje uvek polazi od postojećih saznanja o pojavi koju istražuje, a do njih se, po pravilu, dolazi upravo fundamentalnim istraživanjem.
3. Prikupljanje podataka o kriminalnom ponašanju, delinkventu, kriminalitetu i žrtvi
Kriminalitet, čije proučavanje predstavlja predmet kriminologije, je heterogena društvena pojava s obzirom na to da obuhvata sva kriminalna ponašanja koja se vrše u određenom vremenu i prostoru. Ta kriminalna ponašanja se u većoj ili manjoj meri međusobno razlikuju kako po svojim pojavnim oblicima tako i po svojim neposrednim uzrocima, odnosno neposrednom uslovljenošću i raznim drugim pojavama.
S obzirom na brojnost faktora koji uslovljavaju različita kriminalna ponašanja kriminologiji je potrebna takva metodologija koja će omogućiti utvrđivanje tih mnogobrojnih i raznovrsnih veza između kriminalnog ponašanja, odnosno kriminaliteta, na jednoj strani, i drugih društvenih pojava, na drugoj strani.
Pri tome je neophodno voditi računa o jednom od osnovnih metodoloških pravila koje je postavio Pinatel - o pravilu tri nivoa interpretacije koje mora biti poštovano prilikom prikupljanja činjenica: nivo kriminaliteta, nivo delinkventa i nivo kriminalnog ponašanja. U novije vreme, dodaje se i četvrti nivo – nivo žrtve. Bitno je razlikovati ih, prikupljati činjenice kako o pojavnim oblicima tako i o faktorima i znati ih grupisati prema grupama kojima odgovaraju.
Pravilo striktnog odvajanja nivoa interpretacije mora biti obavezno poštovano pri prikupljanju činjenica. Međutim, nije zabranjeno, već je, naprotiv, poželjno u kasnijim etapama istraživanja saznati veze koje postoje između prelaska na delo i ličnosti, između ličnosti i globalnog društva, između prelaska na delo i globalnog društva itd.
4. Kvalitativna i kvantitativna istraživanja u kriminologiji
S obzirom na dvostruki karakter predmeta kriminologije, neophodno je da i metode i tehnike koje ona koristi u njegovom saznavanju budu prilagođene ispitivanju kriminalnog ponašanja kao pojedinačne pojave, i to povezano sa ispitivanjem ličnosti pojedinih delinkvenata, pretkriminalne i kriminalne situacije, na jednoj strani, i kriminaliteta kao masovne pojave, na drugoj strani. Stoga je moguće razlikovati metode izučavanja pojedinačnih slučajeva kriminalnog ponašanja (kvalitativne metode) i metode izučavanja kriminaliteta kao masovne pojave (kvantitativne metode).
5. Komparativni metod
Da bi se kriminalitet naučno proučavao treba koristiti komparativnu metodu, koja, po Dirkemu, omogućuje posredno eksperimentisanje. Ona je bazirana na istoriji, etnografiji i statistici.12 U kriminologiji se komparativni metod koristi sa ciljem poređenja kriminaliteta u različitim vremenskim periodima i u različitim zemljama, regionima i slično. Pri tome je neophodno voditi računa o "variranju zakonskih definicija i krivičnopravnih nomenklatura koje unose promene i novine u ceo sistem".
Jedno od osnovnih pravila metodologije kriminološkog istraživanja koje je postavio Pinatel jeste i pravilo uporednog proučavanja i poređenja grupe delinkvenata i grupe nedelinkvenata. Poređenje između eksperimentalne i kontrolne grupe (delinkvenata i nedelinkvenata) od posebne je važnosti prilikom verifikacije postavljenih hipoteza.14 Na ovaj način, kroz poređenje crta delinkvenata i nedelinkvenata, izdvajaju se upravo one crte ličnosti i drugi faktori koji uslovljavaju kriminalno ponašanje. Naravno, ako se ovakav pristup može iskoristiti za poređenje delinkvenata i nedelinkvenata nema razloga da se na sličan način ne vrši i poređenje mehanizama i faktora prelaska na delo kod raznih tipova delinkvenata. 6. Proučavanje kriminalnog ponašanja u sklopu šireg života delinkventa
Prema pravilu koje je postavio Pinatel, kriminalno ponašanje treba da bude proučavano bilo izolovano u životu ili u okviru kriminalne karijere pojedinih delinkvenata. Ono treba da bude shvaćeno kao epizoda koja ima početak, razvoj i kraj. Radi se o jednom vrlo nijansiranom i preciznom pristupu koji se zasniva na svedočenju delinkventa i drugih učesnika kriminalnog ponašanja. Ono zahteva proučavanje policijskih i sudskih dokumenata. Na ovaj način ostvaruje se kriminološki pristup par excellence jer se njime nastoje dosegnuti u svojoj ukupnosti biološki, socijalni i psihološki činioci koji vode prelasku na delo.
7. Kategorizacije i tipologije: grupisanje kriminalnih ponašanja i delinkvenata po srodnosti
Pošto sve pojave ne stoje u istoj vezi sa drugim pojavama potrebno je izvršiti klasifikaciju na osnovu zajedničkih obeležja. U društvenim naukama postoje dva načina klasifikovanja: kategorizacija ili klasifikacija u užem smislu koja počiva na pojmu "kategorije" i tipologija zasnovana na pojmu "tip". Kriminologija koristi obe vrste. Dobra tipologija pretpostavlja da možemo razvrstati po jednom opštem i jedinstvenom kriterijumu sve proučavane osobe u različite tipove uz rezervu atipičnih i mešovitih tipova.
8. Korišćenje metoda i znanja raznih nauka i timski rad
S obzirom na to da kriminalitet predstavlja složenu društvenu pojavu koja ima sociološke, pravne, psihološke, psihopatološke, biološke i druge aspekte, njegovo proučavanje zahteva interdisciplinarni pristup i nužnost ekipnog rada stručnjaka različitog profila: sociologa, pravnika, psihologa, psihijatra, socijalnog radnika, statističara i specijalnog pedagoga, a kod nekih istraživanja i ekonomista, lekara i drugih stručnjaka. Pri tome, svaki od angažovanih stručnjaka nastoji da sa aspekta svoje struke, odnosno primenom znanja iz sopstvene oblasti, osvetli pojavu koja je predmet istraživanja. Ekipom obično rukovodi i njen rad koordinira i objedinjuje jedan od njenih članova. Poželjno je da to bude stručnjak koji raspolaže najširim i najcelovitijim znanjem u odnosu na ispitivanu pojavu. Neki autori smatraju da rukovodilac tima treba da bude sociolog.16 Oni polaze od pretpostavke da, s obzirom na to da je kriminalitet posebna društvena pojava, upravo sociolog o njoj raspolaže najcelovitijim i najširim znanjem što u praksi nije uvek slučaj. Zbog toga se rukovođenje istraživačkim timom po pravilu poverava najiskusnijem istraživaču koji je isto-vremeno najkompetentniji za oblast u koju spada konkretni predmet istraživanja, bez obzira na njegov stručni profil.
Prednostiekipnogradaukriminologijisumnogobrojne.Takavradomogućavasvestrano,potpunoiuspešnoizučavanjepojavekaoistvaranjeintegrisanihzaključaka.Međutim,oveprednostizaistaseostvarujusamoukolikouticajpojedinihstručnjakakaoimetodapojedinihnaukadolazedoizražajausrazmerikojaodgovaraprirodipredmetaproučavanja.Uprotivnomsedolazidonezadovoljavajućih,jednostranihpatakoinepotpunihsaznanjaoispitivanojpojavi.Nažalost,upravotakvesklonostisuuglavnomdominiraletokomrazvojakriminološkenaukenedozvoljavajućijojdasagledasvestranesloženepojavekriminalitetaunjihovimstvar-nimdimenzijama.
コメント